ΑΡΑΧΩΒΑ - ΔΕΛΦΟΙ , ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΛΜΠΟΥΜ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΔΟΥΝΑ

Η κοσμοπολίτισσα και ο "ομφαλός της Γης".

ΑΡΑΧΩΒΑ

Σκαρφαλωμένη στη ράχη του Παρνασσού,μισοκρυμμένη στα σύννεφα,στην ομίχλη ή με τα φώτα της να λαμπιρίζουν τη νύχτα,η Αράχωβα στέκει αγέρωχη στο πέρασμα του χρόνου.Χωριάτικα πέτρινα σπίτια,γραφικά πλακόστρωτα σοκάκια,αξεπέραστη φυσική ομορφιά,παράδοση,έντονη νυχτερινή ζωή,τοπικές λιχουδιές…υποδέχονται τους χιλιάδες επισκέπτες της.Κοσμικοί,λάτρεις των χειμερινών σπορ και της φύσης, αλλά και όσοι θέλουν απλώς να ζήσουν το «μύθο» της,δίνουν συχνά το ραντεβού τους εδώ.Στο μπαλκόνι του Παρνασσού!

Χτισμένη πάνω σε πέντε λόφους,σε 1.000 μέτρα υψόμετρο και μόλις 160 χλμ. από την Αθήνα, η «νύφη του Παρνασσού» θεωρείται το πλέον κοσμοπολίτικο χειμερινό θέρετρο της Ελλάδας.Το άρτιο χιονοδρομικό της κέντρο σε κοντινή απόσταση αποτελεί «πεδίο δόξης λαμπρό» για αρχάριους αλλά και δεινούς σκιέρ που αναζητούν μια έκρηξη αδρεναλίνης στις χιονισμένες πίστες...

Πολύ κοντά και στο υποβλητικό φυσικό τοπίο που σχηματίζεται ανάμεσα σε δύο θεόρατους βράχους,τις Φαιδριάδες,βρίσκεται το πανελλήνιο ιερό των Δελφών και το πιο ξακουστό μαντείο της αρχαίας Ελλάδας.Οι Δ ε λ φ ο ί ήταν ο ο μ φ α λ ό ς της γης, όπου,σύμφωνα με τη μυθολογία,συναντήθηκαν οι δύο αετοί που έστειλε ο Δίας από τα άκρα του σύμπαντος για να βρει το κέντρο του κόσμου,και για πολλούς αιώνες αποτελούσαν το πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο και το σύμβολο της ενότητας του αρχαίου ελληνισμού...

Αμέσως μετά και η πόλη των Δελφών με υπέροχη-όταν ο καιρός το επιτρέπει-θέα προς την Ιτέα και το Γαλαξείδι...Με τα σκαλοπάτια και τα σπίτια να "κρέμονται"από το βουνό και με χρώμα ιδιαίτερο,τόσο που συχνά κλέβει τις εντυπώσεις από τη γειτονική Αράχωβα,προσφέροντας οικονομική διαμονή και φυσικά πιο εύκολο παρκάρισμα...

Info:Βικιπαίδεια,visitegreece.gr,panigyraki.gr,anastasiosskepseis.gr

*Λήψεις:Φλεβάρης 2017

Η περιοχή της Αράχωβας έχει πανάρχαιη ιστορία. Είναι γεμάτη από αρχαίες οικίσεις,που ανάγονται ως το 1200 π.χ.,και διάσπαρτα ίχνη της αρχαιότητας από τον Παρνασσό ως το Ζεμενό κι ως κάτω στην κοιλάδα του Πλειστού.Στο Κωρύκειο Άντρο τα αρχαιότερα ίχνη ανάγονται στα νεολιθικά χρόνια(3000 π.Χ. περίπου). Στη δυτική πλευρά της Αράχωβας υπήρχε η Ανεμώρεια ή Ανεμώλεια,πόλη ομηρική, αναφερόμενη απ’ τον Όμηρο μαζί με την Κυπάρισσο,που τοποθετείται στα ανατολικά της Αράχωβας. Αρχαιότατη πόλη η Λυκώρεια,ψηλά στον Παρνασσό μας οδηγεί στον καιρό του Κατακλυσμού.Τότε στη Λιάκουρα,την πιο ψηλή κορυφή του βουνού (2457 μ.) στάθηκε η κιβωτός του Δευκαλίωνα και της Πύρρας, που γέννησαν τον Έλληνα,γενάρχη των Ελλήνων. Αλλά και το ίδιο όνομα Παρνασσός,λέξη προελληνική, μας φέρνει στα βάθη του χρόνου,πριν από το 2000 π.Χ.Με διαρκή ιστορική ζωή,η περιοχή εμφανίζει οικισμούς και στα βυζαντινά χρόνια(παλαιοχριστιανικοί οικισμοί Πάνιας)...

Το ρολόϊ.

Αληθινό στολίδι για την Αράχωβα αποτελεί ο απόκρημνος βράχος με το ρολόι.Χτισμένο στις αρχές του 18ου αιώνα ως καμπαναριό του Μητροπολιτικού Ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου,δεν άντεξε στον ολέθριο σεισμό του 1870 και κατέρρευσε.Την ίδια τύχη είχε το Μάρτιο του 1944, όταν οι Γερμανοί, ανάμεσα σε όλες τις καταστροφές που προξένησαν στο χωριό,το ανατίναξαν.Λίγα χρόνια αργότερα, και συγκεκριμένα το 1966, ο ηγούμενος της Ιεράς Μονής Οσίου Λουκά, Νεκτάριος Καμβασινός, ανέλαβε με δικά του έξοδα την ανακατασκευή του, δίνοντας του τη σημερινή μορφή του...Όσο για το βράχο στον οποίο δεσπόζει, ονομάζεται Τυριάς και χρησίμευε ως φυσικό ψυγείο για τη φύλαξη τυριών,ενώ στη διάρκεια της Κατοχής οι ντόπιοι έκρυβαν εκεί μέσα διάφορα αντικείμενα. Σύμφωνα με εξιστορήσεις των Αραχωβιτών,στο σημείο εκείνο ανέβαινε ο Ντελάλης για να ανακοινώνει τα νέα του χωριού.Σήμερα το Ρολόι ή η "Ώρα"- για τους ντόπιους-, στέκει αγέρωχο,υπενθυμίζοντας κάθε στιγμή το ατέρμονο ταξίδι του χρόνου,ενώ το βράδυ, φωταγωγημένο αποτελεί αποτελεί ιδανική "καρτ-ποστάλ"...

Το όνομα (Α)Ράχωβα(ράχις+ώβά ),σημαίνει την ένωση σε μια πόλη των κατοίκων,που ζούσαν σε μικρούς οικισμούς,«τας ώβάς»,στις ράχες της περιοχής...

 Το σημερινό χωριό Αράχωβα ιδρύθηκε γύρω στα 1300 μ.Χ., όταν η φραγκική κυριαρχία στη Φωκίδα και στη Βοιωτία βρισκόταν στο ζενίθ της ακμής της και τοπικός φεουδάρχης είχε ορισθεί ο ευπατρίδης Ντε Νέσλε, ο οποίος οργάνωσε καλύτερα την περιοχή και ένωσε τους διασκορπισμένους πυρήνες της περιοχής σε έναν στη θέση Άι Γιάννης της σημερινής Αράχωβας, που είναι κατά κάποιο τρόπο το κέντρο βάρους της περιοχής, κι επιπλέον κατάλληλο μέρος για οίκηση (υπήνεμο, με νερά και με φυσική προστασία από το χιονιά και τον παγετό) με σκοπό την ανάπτυξη σημαντικού οικισμού για τον αποτελεσματικότερο έλεγχο κι εκμετάλευση του ευρύτερου τιμαρίου του. Το όνομα του οικισμού αυτού προήλθε από το αντίστοιχο όνομα που χαρακτήριζε το στρατηγικό κάστρο ή ακόμα τον οικισμό που υφίστατο μέχρι τότε στην περιοχή του σημερινού Ζεμενού. Στη συνέχεια αυτό το χωριό αναπτύχθηκε γοργά έτσι ώστε, όταν μετά από 150 χρόνια περίπου, δηλαδή το 1436 μ.Χ., ο περιηγητής Κυριάκος από την Άγκονα της Ιταλίας, το χαρακτήρισε πολυάνθρωπο χωριό.

Πολλοί ιστορικοί είχαν επιμείνει κατά τις περιηγήσεις τους ότι η Αράχωβα είχε αλιωθεί ελάχιστα από το ελληνικό στοιχείο. Η ύπαρξη μιας αραχωβίτικης παράδοσης, της: «Λάμνιας στην Τούμπρη» είναι από μόνη της πολύ ισχυρή ένδειξη για να μας πείσει για τη συνέχεια της ελληνικής φυλής σε τούτη την περιοχή του Παρνασσού και έτσι να δεχτούμε ότι οι Αρβανιτόβλαχοι σκηνίτες τσοπάνηδες που έφτασαν κάποτε εδώ (αρχές 2ης χιλιετίας) δε βρήκαν τόπο εντελώς ακατοίκητο, αλλά συνάντησαν γηγενές πληθυσμιακό υπόστρωμα με δυνατές αρχαίες μνήμες, στο οποίο εντάχθηκαν και με το οποίο συγχωνεύτηκαν, με αποτέλεσμα να αποβάλλουν το όποιο γλωσσικό ιδίωμά τους, και το μόνο κειμήλιο που άφησαν στην περιοχή της Αράχωβας για να θυμίζει στις νεότερες γενιές την εγκατάσταση τους ήταν ορισμένα ξενόγλωσσα (βλαχικής ή αλβανικής ρίζας) τοπωνύμια, τα οποία σχετίζονταν με τη ιδιαίτερη ασχολία τους, που δεν ήταν άλλη από τη βόσκηση του ποιμνίου τους στις πλαγιές του Παρνασσού...

Σύμφωνα με μαρτυρίες ,το 1435 μ.Χ. «η Αράχωβα είναι πόλη πολυάνθρωπη».Στον 16º αιώνα εμφανίζει άνθηση.Αρκετά χρόνια μετά οι περιηγητές Τζέικομπ Σπον και Τζόρτζ Ουέλερ που έφτασαν στο χωριό το 1675-1676 αναφέρουν πως η Αράχωβα ήταν ένα μεγάλο χωριό με 200 ή 300 οικογένειες,ενώ όλοι οι κάτοικοι της ήταν Έλληνες με ελάχιστους Αρβανίτες και μόνο έναν Τούρκο, ο οποίος ήταν σούμπασης ή βοεβόδας της περιοχής.Ο μητροπολίτης Αθηνών Μελέτιος αναφέρει ότι η Αράχωβα ήταν, γύρω στο 1728,η σπουδαιότερη κωμόπολη του Παρνασσού. Γι’ αυτήν αναφέρει και ο περιηγητής Κλάρκ, ότι κατά το 1801 είχε 250 σπίτια και ότι κανένας Τούρκος δεν έμενε εκεί. Αναφέρεται ότι η Αράχωβα πυρπολήθηκε από τους Τούρκους το 1803 ή 1804, εξαιτίας των φιλονικιών που υπήρχαν ανάμεσα στους κλέφτες και τους αρματολούς.

Κατά την Επανάσταση του 1821 οι κάτοικοι της Αράχωβας πήραν ενεργό μέρος στον αγώνα και έπαθαν μεγάλες καταστροφές. Το Νοέμβριο του 1826 η Μάχη της Αράχωβας έσωσε την επανάσταση των Ελλήνων από μια μεγάλη παρακμή της. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης αντιμετώπισε νικηφόρα 2000 Τουρκαλβανούς, απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Το χωριό απελευθερώθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1828 από το Δημήτριο Υψηλάντη και αμέσως μετά την απελευθέρωση ιδρύθηκε ελληνικό σχολείο. Προχωρώντας μέσα στο χρόνο συναντάμε πάντα παρόντες του Αραχωβίτες να πολεμούν τα ιδανικά της Ελλάδας, λαμβάνοντας μέρος σε όλους τους Εθνικούς Αγώνες..

Το 1870 ένας ολέθριος σεισμός κόστιζε στη ζωή αρκετών Αραχωβιτών και πολλών σπιτιών και δημοσίων κτηρίων όπως το περίφημο Ρολόι.Στις 9-10 Σεπτεμβρίου 1943,στη θέση «Σφάλα» Αράχωβας πραγματοποιήθηκε μια μάχη μεταξύ των Αντάρτων και των Γερμανών της περιοχής, η περίφημη μάχη της Σφάλας στην οποία συμμετείχαν αρκετοί Αραχωβίτες.
Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Κοινότητα Αράχωβας έγινε πια δήμος με το όνομα Δήμος Αράχωβας, το 1948. Το 1959 ιδρύθηκε το Γυμνάσιο Αράχωβας, ενώ κάποια χρόνια αργότερα δημιουργήθηκε το Ενιαίο Λύκειο Αράχωβας. To 1957 ιδρύθηκε ο Αθλητικός Σύλλογος Αράχωβας «Παρνασσός» και το 1985 ο Μορφωτικός, Εκπολιτιστικός & Ψυχαγωγικός Σύλλογος Αραχωβιτών «Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης». 

Η Αράχωβα στα μέσα της δεκαετίας του '70,ένα χρόνο πριν ολοκληρωθεί η κατασκευή του Χιονοδρομικού Κέντρου στο Παρνασσό, ήταν ένα μικρό χωριό, ενώ ευνοΐθηκε από τη γειτνίασή της με τους Δελφούς. Οι ομάδες επισκεπτών του αρχαιολογικού χώρου των Δελφών οδήγησαν στην τουριστική αξιοποίηση της περιοχής που έγινε μεγαλύτερη μετά την δημιουργία των χιονοδρομικών κέντρων και την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού στην Ελλάδα...

Πολιούχος της Αράχωβας είναι ο Άγιος Γεώργιος και κάθε χρόνο λαμβάνουν χώρα τριήμερες εκδηλώσεις προς τιμήν του αγίου,το περίφημο Πανηγυράκι που έχει χαρακτηριστεί ως μία από τις εκατό πιο ωραίες εμπειρίες στον κόσμο, με διάφορα τοπικά έθιμα τα οποία έχουν τις ρίζες τους σε αρχαία ελληνικά έθιμα. Το 2004 ιδρύθηκε ο Λαογραφικός Όμιλος Αράχωβας, ενώ το 2009 το Παλαιό Δημοτικό Σχολείο χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο μνημείο και αναστηλώθηκε σε Λαοραφικό Μουσείο, το οποίο χρησιμοποιείται ως κτήριο του δήμου. Το 2010 με τις μεταρρυθμίσεις του προγράμματος Καλλικράτης, η Αράχωβα περιήλθε στο διευρυμένο Δήμο Διστόμου-Αράχωβας-Αντίκυρας, του οποίου αποτελεί Δημοτική Ενότητα...

Ελιές, λάδι εκλεκτό και κρασί, που συνεχίζει την παράδοση του παλιού μπρούσκου κρασιού,είναι τα προϊόντα της Αραχωβίτικης γης. Πασίγνωστα είναι και τα γαλακτοκομικά προϊόντα της όπως η φέτα Παρνασσού και κυρίως η φορμαέλα.Επίσης περίφημα είναι τα αραχωβίτικα καρπίτια,χαλιά με παραδοσιακά αραχωβίτικα σχέδια..

Η φορμαέλα είναι ημίσκληρο τυρί με πικάντικη γεύση και πλούσιο άρωμα.Η υφή του είναι συμπαγής με χρώμα υποκίτρινο.Έχει χαρακτηριστεί προϊόν ΠΟΠ και παράγεται στα όρια του Δήμου Αράχωβας Παρνασσού του Νομού Βοιωτίας,από γάλα γίδινο,πρόβειο ή μίγματα αυτών ενώ διατηρείται εκτός ψυγείου.

Ο Μητροπολιτικός Ι. Ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου είναι ένας λαμπρός Ναός ,δίπλα στο βράχο της Ώρας, που αναφέρεται ήδη από τα 1676.Η σημερινή εκκλησία χτίστηκε αμέσως μετά την Επανάσταση.Στο Ναό φυλάσσονται λείψανα του Αγίου Χαραλάμπους...

Σπάνια εικόνα για την Αράχωβα!Κάπως έτσι συμβαίνει τις καθημερινές και όταν δε βρέχει το απολαμβάνεις!Σε πολλά σημεία ανακάτεψαν χριστουγεννιάτικο και αποκριάτικο στολισμό γεγονός που προκάλεσε αρνητικά σχόλια.

 Η μάχη της Αράχωβας:

"Απάνω στην Αράχωβα,ψηλά στον Άϊ Γιώργη

πολλά ντουφέκια πέφτουνε και σαματάς μεγάλος.

Μήνε σε γάμους πέφτουνε,μήνε σε πανηγύρι,

πόλεμος γίνεται εκεί και σκοτωμός μεγάλος.

Ρωμαίγοι είν”που πολεμάν με τον Καραϊσκάκη

με Τούρκους πώχουν αρχηγό αυτόνε το Μουστάμπεη,

πώχει Αρβανίτες διαλεχτούς το ούλο τρεις χιλιάδες...

«Αφέντη Άϊ Γιώργη, πολεμιστή και γριβοκαβαλλάρ

αρματωμένε με σπαθί και με χρυσό κοντάρι,

μας ήρθε ο Μουστάμπεης ψηλά στο κεφαλάρι».

«Βγάτε να πολεμήσετε να μη μείνει ποδάρι».

«Έχει πασάδες μπόλικους, ασκέρι τρεις χιλιάδες».

«Βγάτε να τους μποδίσετε για να μην μπουν στην πόλη,

ίσως και το ταχειά ταχύ, να πέσει και το χιόνι

τότες θα ξεπαγιάσουνε θα ξεραθούνε όλοι».

«Καραϊσκάκη μ” αρχηγέ και πρώτε καπιτάνε

έβγα στο κεφαλάρι μας να μας ελευθερώσεις».

Πάψε, Γιώργο μ”, τον πόλεμο, μάσε τα γιαταγάνια

και μέτρα τους Αγαρινούς, μέτρα τους σκοτωμένους

κι οι ράχες εγεμίσανε “πο Τούρκικα κουφάρια.

Τον πάγο έχουν σάβανο, το χιόνι μαξιλάρι,

κι αυτός ο αρχηγός ο καπετάν Μουστάμπεης

σφαγμένος είναι κι αυτός, του λείπει το κεφάλι.

Μα τα κουφάρια είν” πολλά και μετρημό δεν έχουν,

μαζεύουν πούταν εύκολο αράδα τα κεφάλια.

Και πύργο τότε στήσανε, πέρα εις τα Πλατάνια

κι ο πύργος ήτανε τρανός, τρανός σαν κυπαρίσσι

και γύρω του χορεύανε όλα τα παλικάρια..."

Παραδοσιακό.

ΔΕΛΦΟΙ

Ανοίγοντας το παράθυρο.

Η σύγχρονη πόλη των Δελφών εκτείνεται σε συνέχεια της αρχαίας,αλλά λόγω του γεωγραφικού ανάγλυφου δεν είναι ορατή από αυτή. Σκαρφαλωμένη στις νότιες απολήξεις του Παρνασσού, δεν έχει διατηρήσει κάποιον ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα, αλλά προσφέρει εξαιρετική θέα στον ελαιώνα της Άμφισσας και τον κόλπο της Ιτέας. Η τουριστική κίνηση συγκεντρώνεται στους δύο κεντρικούς δρόμους ( Παύλου & Φρειδερίκης και Απόλλωνος ), όπου θα βρείτε καταστήματα με φολκλόρ τουριστικά είδη, ταβέρνες και μοντέρνα καφέ με θέα.

Ο παλαιός ναός του Αγίου Κωνσταντίνου αποτελεί στολίδι για τη σύγχρονη πόλη των Δελφών και παράλληλα διαθέτει σπουδαία έργα στη συλλογή του...

Ένας μικρούλης κοκκινολαίμης στα σκαλοπάτια..

 Τα μπαλκόνια των Δελφών... Στο βάθος,Ιτέα και Γαλαξείδι. 

Το μαντείο των Δελφών έκλεισε οριστικά με διάταγμα του Θεοδοσίου Α' το 395 μ.Χ. Ωστόσο ο χώρος δεν εγκαταλείφθηκε. Αρχαιολογικά δεδομένα μαρτυρούν ότι η πόλη συνέχισε να ευημερεί μέχρι περίπου τις αρχές του 7ου αιώνα. Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός προσπάθησε να ανατρέψει το κλίμα παρακμής των παγανιστικών λατρειών, όμως η βασιλεία του ήταν ιδιαίτερα βραχύβια. Όταν απέστειλε τον έμπιστό του Ορειβάσιο στο μαντείο των Δελφών να πληροφορηθεί για την τύχη των ιερών, πήρε μια αποκαρδιωτική απάντηση:
"Εἴπατε τῷ βασιλεῖ, χαμαὶ πέσε δαίδαλος αὐλά,

οὐκέτι Φοῖβος ἔχει καλύβην, οὐ μάντιδα δάφνην,

οὐ παγὰν λαλέουσαν,ἀπέσβετο καὶ λάλον ὕδωρ..."

[Πείτε στο βασιλιά, ότι ο αυλός έχει πεσει στο χώμα. Ο Φοίβος δεν έχει πια σπίτι, ούτε δάφνη μαντική, ούτε και πηγή που μιλάει, γιατί στέρεψε το νερό που μιλούσε] Οι ανασκαφές, ιδιαίτερα αυτές των τελευταίων δεκαετιών, απέδειξαν ότι η ζωή στους Δελφούς δεν σταμάτησε με το κλείσιμο του μαντείου. Απεναντίας, φαίνεται ότι η πόλη συνέχισε να ανθεί για τρεις ακόμη αιώνες, αποδεσμευμένη όμως πια από τις αρχαίες λατρείες...

Φαιδριάδες Πέτρες.
Έτσι ονομάζονταν οι πανύψηλοι κι απότομοι βράχοι στις νότιες πλαγιές του Παρνασσού, πάνω από την πηγή Κασταλία, που χωρίζονται από μια χαράδρα. Ο ένας ονομαζόταν "Χάμπεια", σήμερα Φλεμπούκος και ο άλλος Ναυπλία, σήμερα Ροδινή.Από τις Φαιδριάδες έριχναν και σκότωναν τους βέβηλους. _ Οι Πέρσες και αργότερα οι Γαλάτες που θέλησαν να καταλάβουν τους Δελφούς, όπως η παράδοση διηγείται, έπαθαν μεγάλες καταστροφές, από τις πέτρες που κυλούσαν από τις Φαιδριάδες με τη βοήθεια του Απόλλωνα..

Άνοιξη παρά τέταρτο...

Ο ναός του Απόλλωνα ήταν ο ιερότερος χώρος των Δελφών.Βρισκόταν σε περίοπτη και κεντρική θέση μέσα στο τέμενος.Στο ναό στεγάζονταν τα αγάλματα και τα αφιερώματα προς το θεό, αλλά εδώ γίνονταν και οι ιεροτελεστίες που είχαν σχέση με τη λατρεία, η σπουδαιότερη από τις οποίες ήταν η διαδικασία της μαντείας. Στο ναό υπήρχε και το «χρησμογραφείο», όπου φυλάσσονταν τα αρχεία και οι κατάλογοι των Πυθιονικών , που καταστράφηκαν το 373 π.Χ. 

Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο πρώτος ναός του Απόλλωνα που κτίσθηκε στους Δελφούς ήταν μία καλύβα από κλαδιά δάφνης, ο δεύτερος έγινε από κερί μελισσών και φτερά και ο τρίτος από χαλκό, ενώ ο τέταρτος κτίσθηκε από τους μυθικούς αρχιτέκτονες Τροφώνιο και Αγαμήδη με τη βοήθεια του ίδιου του Απόλλωνα. Αυτός πρέπει να ήταν ο πώρινος ναός, που καταστράφηκε από πυρκαγιά το 548 π.Χ. Ο ναός που τον διαδέχθηκε, οικοδομήθηκε με εισφορές που συγκεντρώθηκαν από όλη την Ελλάδα και από ξένους ηγεμόνες και ανέλαβε να τον ολοκληρώσει η μεγάλη αθηναϊκή οικογένεια των Αλκμαιωνιδών. Ολοκληρώθηκε περίπου το 510 π.Χ., ήταν δωρικός περίπτερος, με 6 κίονες στην πρόσοψη και 15 στις πλευρές. Ήταν πώρινος με μαρμάρινη πρόσοψη και εξαιρετικό γλυπτό διάκοσμο, φιλοτεχνημένο από το γλύπτη Αντήνορα. Θέμα του ανατολικού αετώματος ήταν η επιφάνεια του Απόλλωνα, η άφιξη του θεού στους Δελφούς με τη συνοδεία της αδελφής του Άρτεμης και της μητέρας του Λητούς. Στο κέντρο της παράστασης εικονιζόταν το άρμα με τους θεούς και δεξιά και αριστερά ανδρικές και γυναικείες μορφές. Στο δυτικό αέτωμα απεικονιζόταν σκηνή Γιγαντομαχίας, από την οποία σώζονται μόνο οι μορφές της Αθηνάς, ενός πεσμένου Γίγαντα, μιας ανδρικής μορφής και τα μπροστινά μέρη δύο αλόγων...

Ο σεισμός του 373 π.Χ. κατέστρεψε τον αρχαϊκό ναό και το ιερό κατέφυγε για δεύτερη φορά σε πανελλήνιο έρανο για την ανοικοδόμησή του. Ο τρίτος ιερός πόλεμος εμπόδισε τις εργασίες και μόλις το 330 π.Χ. ο ναός παραδόθηκε σε χρήση, κατασκευασμένος στο ίδιο σχέδιο και στις ίδιες σχεδόν διαστάσεις.Σε αυτό το ναό ανήκουν τα ερείπια που βλέπουμε σήμερα. 

Πρόκειται για εντυπωσιακό κτίσμα, θαυμάσιο δείγμα του δωρικού ρυθμού, του οποίου αρχιτέκτονες ήταν ο Σπίνθαρος ο Κορίνθιος, ο Ξενόδωρος και ο Αγάθων. Ο ναός είναι περίπτερος, με 6 κίονες στις στενές πλευρές και 15 στις μακρές, με πρόδομο και οπισθόδομο δίστυλους εν παραστάσι. Ο σηκός του χωρίζεται σε τρία κλίτη με δύο κιονοστοιχίες, η καθεμία από τις οποίες έχει οκτώ ιωνικούς κίονες. Στο βαθύτερο επίπεδό του βρισκόταν το άδυτο, όπου εκτυλισσόταν η μαντική διαδικασία και στο οποίο είχαν πρόσβαση μόνο οι ιερείς που θα ερμήνευαν τα λόγια της Πυθίας. Τα αετώματα από παριανό μάρμαρο φιλοτέχνησαν οι Αθηναίοι γλύπτες Πραξίας και Ανδροσθένης. Στο ανατολικό αέτωμα απεικονίζονταν ο Απόλλωνας με τις Μούσες και στο δυτικό ο Διόνυσος ανάμεσα στις Θυιάδες (Μαινάδες).

Για το εσωτερικό του ναού γνωρίζουμε ελάχιστα στοιχεία, κυρίως από αρχαίους συγγραφείς: στους τοίχους του προνάου υπήρχαν χαραγμένα ρητά των επτά σοφών, όπως «γνώθι σαυτόν», «μηδέν άγαν» και το γράμμα Ε. Επίσης, υπήρχε χάλκινη εικόνα του Ομήρου και βωμός του Ποσειδώνα, ενώ στο άδυτο υπήρχε το άγαλμα του θεού και ο ομφαλός. 

Στο ναό έχουν γίνει εργασίες αναστήλωσης, ενώ αποσπάσματα των αετωμάτων και από τις δύο οικοδομικές φάσεις του εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών...

Ο Ηνίοχος.

Το άγαλμα του ηνιόχου είναι αναμφίβολα το πιο διάσημο από τα αφιερώματα στους Δελφούς.Ο νεαρός απεικονίζεται όρθιος στο δίφρο,αμέσως μετά τη νίκη του.Φορά τον τυπικό μακρύ χιτώνα των ηνιόχων, που ζώνεται ψηλά και συγκρατείται με δύο ταινίες για να μην ανεμίζει κατά τη διάρκεια του αγώνα. Οι πτυχώσεις του χιτώνα κάτω από το ζωστήρα δίνουν την εντύπωση δωρικού κίονα, ενώ οι πτυχές στο πάνω μέρος του κορμού είναι λοξές ή καμπύλες.Τα μαλλιά του περιζώνει ταινία, σύμβολο της νίκης, διακοσμημένη με ένθετο ασημί μαίανδρο...

Τα μάτια του είναι ένθετα από ημιπολύτιμο λίθο και γυαλί και εκφράζουν τη δύναμη και την αυτοκυριαρχία του. Το άγαλμα ήταν μέρος ενός μεγάλου αφιερώματος, που περιλάμβανε το τέθριππο άρμα και μια δεύτερη ανδρική μορφή. Προσφέρθηκε, (σύμφωνα με την επιγραφή: -----Π ]ΟΛΥΖΑΛΟΣ Μ ΑΝΕΘΗΚ[ΕΝ---Ι---] -] ΟΝ ΑΕ ΕΥΩΝΥΜ ΑΠΟΛ[ΛΟΝ]) από τον τύραννο της Γέλας Πολύζαλο,ύστερα από νίκη του σε αρματοδρομία στα Πύθια. Είναι κατασκευασμένο με τη μέθοδο του «χαμένου κεριού» και αποτελεί τυπικό δείγμα του αυστηρού ρυθμού.Θεωρείται έργο μεγάλου καλλιτέχνη, ίσως του Πυθαγόρα από το Ρήγιο...

"Δίπλα μας, πάνω στο άρμα του, ταξίδευε ο Ηνίοχος.
Ακολουθούσαν πίσω μας οι Φαιδριάδες.
Αντίλαλοι παράξενοι γύριζαν μες στη νύχτα,
μια νύχτα που δεν έμοιαζε όπως τις άλλες νύχτες
του κόσμου• τόσο που, μπρος της, παραμερίσαν
ακόμα κι οι βασιλικές νύχτες των παιδικών μου χρόνων.
Ήτανε τόσο διάφεγγα όλα και ξεχωρίζαν
τα βουνά τόσο φωτεινά, που έμοιαζε σάμπως κάποιος
συμπαντικός λαμπαδηφόρος, του Πυθίου Απόλλωνος
αποσταλμένος, τρέχοντας στα ύψη, να μας συνόδευε
φωτίζοντας μ’ έναν πυρσό πάνω μας τον ορίζοντα. _
Πάνω απ’ τα ελάτια του βουνού, ολόχρυσο, παιχνιδίζοντας,
έτρεχε ανάλαφρο μαζί μας το δρεπάνι του φεγγαριού,
σαν αλαφάκι, ώσπου έδυσε τέλος κι ο κόσμος άλλαξε
σάμπως να γύρισε ο Θεός σελίδα. Σάμπως να ’γινε
πάνω μας μια παράξενη άνοιξη, ο ουρανός
έμοιαζε με κλαδί ανθισμένο. Όρθιος ο Ηνίοχος
στο πλάι μας πάντα, λάσκαρε κάθε τόσο τα γκέμια,
κοίταζε πάνω του το σύμπαν και χαμογελούσε. _
Βλέπαμε ο ένας τον άλλο παραξενεμένοι.
Δεν ξέραμε αν ήτανε νύχτα στη γη ή μέρα,
κάπου, σε κάποιον κόσμον άλλο. Και δεν ξέραμε
τι είχε συμβεί πάνω στη γη. Νιώθαμε την ψυχή μας
θησαυρισμένη μουσική. Φεύγαμε κι οι καρδιές μας
χτυπούσαν όπως το πρωί οι καμπάνες. Θα τελειώσει;
Μέσα μας ζούσαμε ένα φόβο. Τούτο τα ταξίδι
μπορεί σε λίγο να τελειώσει; Θεέ μου, θα τελειώσει;
Και τι θα γίνει αυτό το φως όλο που αναδιπλώνεται
και ξεχειλίζει και κυλάει παντού, σε μιαν αδιάκοπη
άμπωτη, σα να μη χωράει; Τα πάντα έλαμπαν σάμπως
και βάδιζαν σιγά – σιγά, βαστάζοντας αστέρια
και λουλούδια στα χέρια τους.
(Και για πρώτη φορά
νιώθαμε πως υπάρχουνε στον κόσμο αυτόν
ώρες που είν’ έξω από το χρόνο. Που δεν ξέρεις
πόσο διαρκούνε. Μήνες; Χρόνια; Αιώνες;
Που ισοζυγιάζουν όλη μας τη ζωή).
Ας μην τελειώσει!
Χωρίς κουβέντα, χωρίς ψίθυρο, σα να ’χαν
οι λέξεις όλες ειπωθεί, σα να μην έκανε,
σα να μην ξέραμε καμιά γλώσσα, όπως τ’ αστέρια
και τα έλατα του Παρνασσού, σιωπούσαμε. Ένα δάκρυ
είναι μια γλώσσα που μιλεί μ’ αναρίθμητες λέξεις,
κάτω απ’ την αγιοσύνη του στερεώματος,
όταν γυρνάς απ’ τους Δελφούς, με μόλις
συγκρατημένους τους λυγμούς. Νομίζαμε
πως κάτι ακούονταν απαλά, σάμπως πάνω απ’ τ’ αστέρι της
να ’παιζεν η Σαπφώ τη λύρα της∙ ενώ, όλα σιωπούσανε
κ’ εμείς, και τ’ άστρα, κ’ οι ποιητές των αιώνων, και τ’ αγέρι
το κοιμισμένο στις ελιές πάνω και δεν ακούγονταν
παρά μόνον οι αντίλαλοι των Φαιδριάδων,
που βούιζαν κι αντιβούιζαν μέσα σε όλη τη νύχτα,
τη νύχτα αυτή την πιο όμορφη της ζωής μας που ποτέ
δεν θα ξανάρθει, αντίλαλοι που έμοιαζαν σάμπως κάποιος
πρωτάγγελος μες στη σιωπή, όρθιος, να επαναλάβαινε: _
«Ω, μα τον Δία! Τι χρειάζονται οι λέξεις στην αγάπη;»_
Πέφταν σαν κρίνα οι διάττοντες, οι αντίλαλοι σαλεύαν
τις γιασεμιές των ουρανών. Δεν είχε μείνει πόρτα
κλειστή. Λουλούδι ανάνθιστο. Άστρο σβυστό. Χαμήλωνε
ντυμένη όλες τις χάρες της η παντοδυναμία!
Και καθώς ταξιδεύαμε, νιώθαμε ως να μην ήταν
δρόμος κάτω απ’ τα πόδια μας και γης. Σα να μας πήγαινε
λικνίζοντάς μας πάνω του ένα τρελό ποτάμι! _
Ξέχειλη θάλασσα, καρδιά, όπου θέλεις πήγαινέ μας!"

Νικηφόρος Βρεττάκος-Από τη συλλογή:"Ο χρόνος και το ποτάμι."

 

 Χρισσό

Το Χρισσό,βρίσκεται δυτικά των Δελφών πάνω από τον Ελαιώνα της Άμφισσας και σε μικρή απόσταση από την Άμφισσα και την Ιτέα,περίπου στο μέσω της διαδρομής μεταξύ των δύο πόλεων.Έχει πληθυσμό περίπου 750 κατοίκους και ακολουθεί τα ήθη και έθιμα των Δελφών

Οι κερασιές θ'ανθίσουν και φέτος... 

Το όνομα Χρισσό προέρχεται από παραφθορά του ονόματος Κρίσα,της αρχαίας φωκικής πόλης που βρισκόταν στη θέση του σημερινού χωριού. Λανθασμένα αναφέρεται σε ορισμένους χάρτες ως Χρυσό,αγνοώντας την παραφθορά της αρχαίας ονομασίας.Μάλιστα, το διπλό σίγμα είναι επίσης λάθος και προέρχεται από την μεταφορά της ονομασίας στα ελληνικά από χάρτες ξένων περιηγητών όπου για λόγους προφοράς γράφεται Chrisso.

Το Χρισσό έχει μεγάλη ιστορία καθώς η αρχαία Κρίσα χτίστηκε σύμφωνα με τον Όμηρο τον 15ο ή 14ο π.Χ. αιώνα.Ίχνη ερειπίων των τειχών της αρχαίας Κρίσας σώζονται πάνω στο λόφο Στεφάνι,νοτιότερα από τη σημερινή θέση του χωριού. Το όνομα της Κρίσας προέρχεται σύμφωνα με την μυθολογία από το όνομα Κρίσος, υιού του Φώκου, του Αιγινήτου, ο οποίος εγκαταστάθηκε στη Φωκίδα.

Στο τέλος της Μυκηναϊκής περιόδου, η Κρίσα ήταν από τις φωκικές πόλεις που πήραν μέρος στην πανελλήνια εκστρατεία στην Τροία. Ο Κ.Παπαρηγόπουλος υποστηρίζει ότι το ιερό του Απόλλωνα όπως και όλη η περιοχή μέχρι την παραλιακή Κίρρα, άνηκαν στην Κρίσα. Την ίδια άποψη έχει και ο Άγγλος περιηγητής Ουίλλιαμ Μάρτιν Λικ, ο οποίος περιηγήθηκε την Φωκίδα το 1806 και είπε: "Στους αρχαίους χρόνους οι Δελφοί ήταν ένα ιερόν στην Κρισαία επικράτεια". Αυτά σε συνδυασμό με τον προσδιορισμό ζάθεην που χρησιμοποιεί ο Όμηρος και σημαίνει ισόθεη, υποδηλώνουν ότι η Κρίσα ήταν ισχυρό κέντρο της περιοχής.

Κάτω από την Κρίσα, στο κατάφυτο με ελαιόδεντρα Κρισαίο Πεδίο βρισκόταν στην αρχαιότητα ο πυθικός Ιππόδρομος των Δελφών όπου διεξάγονταν τα Πύθια, αγώνες με πανελλήνια εμβέλεια και ισότιμοι με τους Ολυμπιακούς Αγώνες.Μάλιστα ο Ουίλλιαμ Μάρτιν Λικ ισχυρίστηκε ότι ανακάλυψε λείψανα του ιπποδρόμου. Η διεξαγωγή των Πυθίων ενισχύει ακόμα περισσότερο την άποψη ότι η Κρίσα ήταν ένα ισχυρό πολιτικο, θρησκευτικό και οικονομικό κέντρο και μια πανίσχυρη πόλη. Σε αυτό συντείνει και η πληροφορία του Στράβωνα ότι το Μεταπόντιο στην κάτω Ιταλία και συγκεκριμένα στον κόλπο του Τάραντα, μια πόλη που άκμασε το 700 π.Χ. και ήταν έδρα των Πυθαγορείων, ήταν αποικία της Κρίσας..

Δεν είναι γνωστές οι συνθήκες κάτω από τις οποίες παρήκμασε η Κρίσα. Η αρχαιολογική έρευνα δεν ανακάλυψε ίχνη κατοίκησης κατά τους ιστορικούς χρόνους, δηλαδή από τον 8ο αιώνα π.Χ. και μετά. Σημάδια κατοίκησης υπάρχουν πάλι κατά τη Βυζαντινή περίοδο (από τον 4ο αιώνα και μετά). Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι η Κρίσα παρήκμασε λόγω της ανάπτυξης της Κίρρας κατά την εποχή του Χαλκού, όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά και της ανάπτυξης νέου οικισμού γύρω από το ιερό του Απόλλωνα, των Δελφών. Ανάμεσα σε αυτές τις τρεις πόλεις δημιουργήθηκε οξύς οικονομικός ανταγωνισμός. Ο ανταγωνισμός αυτός οδήγησε κατά πάσα πιθανότητα σε τρία ενδεχόμενα: α) στην σταδιακή εξαφάνιση της Κρίσας χάριν της παραλιακής Κίρρας, β) στην καταστροφή της Κρίσας από την Κίρρα και γ) στην υποταγή της Κρίσας στους Δελφούς. Πάντως ο οικονομικός αυτός πόλεμος διατηρήθηκε και μετά την παρακμή της Κρίσας μέχρι που η πόλη καταστράφηκε από τους Αμφικτίονες το 595 π.Χ. κατά τον Α' Ιερό Πόλεμο.

Κατά μία άλλη άποψη στο τέλος των Μυκηναϊκών χρόνων, η Κρίσα ήταν μια από τις οχτώ μυκηναϊκές πόλεις που έχει εξακριβωθεί ότι καταστράφηκαν από πυρκαγιές. Κατά μία άποψη οι πυρκαγιές αυτές οφείλονται σε επιδρομές βόρειων λαών, είτε ελληνικών φυλών δηλαδή των Δωριέων κατά την λεγόμενη "Κάθοδο των Δωριέων", είτε από ξένους λαούς όπως οι Ιλλυριοί, χωρίς όμως να αφήσουν ίχνη γιατί έφυγαν προς άγνωστη κατεύθυνση. Μια άλλη εκδοχή, υποστηρίζει σαν αιτία παρακμής της πόλης τις εσωτερικές συγκρούσεις και αναστατώσεις που οφείλονται στην παράλυση της κεντρικής εξουσίας εξαιτίας της μακροχρόνιας απουσίας των ηγεμόνων σε πολεμικές επιχειρήσεις που συνετέλεσε στην γενικότερη παρακμή του Μυκηναϊκού πολιτισμού. Μάλιστα υπάρχει η βεβαιότητα ότι η Κρίσα ήταν μεταξύ των πόλεων που εγκαταλείφθηκαν οριστικά μετά την καταστροφή τους.

Το πότε και πως ο οικισμός μεταφέρθηκε στην σημερινή τοποθεσία είναι άγνωστο. Ίσως η σημερινή τοποθεσία του χωριού είχε κατοικηθεί από εκείνη την εποχή αφού εκεί βρέθηκε μυκηναϊκό νεκροταφείο. Η περιοχή του Αγίου Γεωργίου μπορεί να αποτελούσε την ακρόπολη της πόλης. Οι πληροφορίες που υπάρχουν για το σημερινό Χρισσό αρχίζουν από τον 12ο αιώνα και είναι ελάχιστες για μεγάλες περιόδους των Βυζαντινών χρόνων, του Μεσαίωνα και της Τουρκοκρατίας.

Η παλαιότερη πληροφορία για το Χρισσό έρχεται από την Βυζαντινή περίοδο, από έναν Εβραίο περιηγητή, τον Βενιαμίν Σολέδας από την Ισπανία, ο οποίος μετά το 1159 π.Χ. πραγματοποίησε παριοδεία στην Ευρώπη. Έτσι κατά την επίσκεψή του στο Χρισσό, κατέγραψε 200 Εβραίους που καλλιεργούσαν τα κτήματά τους στον Παρνασσό. Προς το τέλος του 12ου αιώνα λειτούργησε στο Χρισσό σχολείο όπου έμαθε τα πρώτα γράμματα ο λόγιος Λέων Μακρός, ο μετέπειτα επίσκοπος Βελλάς της Ηπείρου, ο οποίος εγκατέλειψε το Χρισσό επειδή τον κακομεταχειριζόταν ο δάσκαλός του. Τον ίδιο αιώνα η Βυζαντινή Αυτοκρατορία υφίσταται τις συνέπειες από τις Σταυροφορίες, σε μία από τις οποίες συμμετείχαν και οι Νορμανδοί υπό τον Ρόγηρο Β', βασιλιά της Σικελίας. Το 1147 οι τελευταίοι, λεηλάτησαν την Πελοπόννησο, την Εύβοια και την Στερεά Ελλάδα, αρπάζοντας όπως λέγεται από την Φωκίδα τους θησαυρούς των Δελφών και γυναίκες της περιοχής. Εκείνη την εποχή το Χρισσό, σύμφωνα με τον Βενιαμίν Σολέδας, ήταν πλούσια χώρα.

Το 1319 η περιοχή περιήλθε στα χέρια των Καταλανών ενώ το 1394 ο σουλτάνος Βαγιαζήτ Α΄ εισέβαλλε στην κεντρική Ελλάδα και έτσι ολόκληρη η Φωκίδα και η Στερεά Ελλάδα βρέθηκε υπό τουρκική κατοχή, 60 χρόνια πριν την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Κατά την Τουρκοκρατία στην περιοχή έγιναν πολλές εξεγέρσεις με σκοπό την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και το Χρισσό έχει να επιδείξει αρκετούς αρματολούς και κλέφτες που έδρασαν στα βουνά και στα γύρω χωριά.Η περιοχή της Φωκίδας δέχθηκε πολλές καταστροφές και λεηλασίες από τους Τουρκαλβανούς. Το 1784 ο Σουηδός περιηγητής Adol Fredrik Sturtrenbecker και το 1805 ο Άγγλος αρχαιολόγος Edward Dodwell, βρήκαν μεγάλο αριθμό γκρεμισμένων εκκλησιών στο Χρισσό. Ο Γάλλος πρόξενος Μποζούρ Φελίξ ο οποίος συγκέντρωνε στοιχεία για την οικονομική εξέλιξη του ελληνικού χώρου κατά τη δεκαετία 1787 - 1797, αναφέρει για το Χρισσό ότι ευδοκιμούσε μια ουσία για βαφές, το πρινοκόκκι. Το Χρισσό εκείνη την εποχή, ευρισκόμενο υπό την διοίκηση Τούρκου Αγά και αποτελούμενο από 180 σπίτια, φαίνεται ότι ήταν κεφαλοχώρι αφού εκεί είχε την έδρα του ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας για περισσότερη ασφάλεια και ησυχία.''...

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΚΕΙΜΕΝΑ : ΖΩΗ ΔΟΥΝΑ