Γεράσιμος Στέρης – Ο «πιο διαυγής και μυστηριώδης Έλληνας ζωγράφος» από το Διγαλέτο
Ο Γεράσιμος Στέρης (το πρώτο του όνομα ήταν Γεράσιμος Σταματελάτος) γεννήθηκε στις 18 Ιανουαρίου του 1898, στο χωριό Διγαλέτο της Κεφαλονιάς.
Το σύντομο αλλά καθοριστικό πέρασμά του από τον κόσμο της ελληνικής ζωγραφικής τον κατέταξε στους πιο χαρισματικούς Έλληνες εικαστικούς του πρώτου μισού του 20ου αιώνα οδηγώντας τον Οδυσσέα Ελύτη να γράψει γι’ αυτόν: «Ο πιο διαυγής Έλληνας ζωγράφος συνέπεσε να είναι και ο πιο μυστηριώδης»…
Το ύφος του Στέρη είναι πολύ προσωπικό και δύσκολα μπορεί να ενταχθεί σε ρεύματα ή κινήματα. Ωστόσο, διακρίνονται επιδράσεις από τον Παρθένη, τον Σεζάν και τον Ντεκίρικο, ενώ σημαντική επιρροή έχουν στα έργα του τα ελληνικά πρόσωπα και τοπία αλλά και η αρχαιοελληνική μυθολογία.
Από το Πυργί στο Παρίσι
Ο Γεράσιμος ήταν ο τρίτος γιος του Τζανέτου και της Διονυσίας Σταματελάτου, δύο φτωχών αγροτών από το Πυργί. Βοηθήθηκε στα πρώτα εκπαιδευτικά του βήματα από τον μεγαλύτερο αδερφό του Διονύση, ο οποίος δούλευε από μικρή ηλικία στα καράβια και μπόρεσε να βοηθήσει οικονομικά τόσο την οικογένεια όσο και τον Γεράσιμο.
Το 1910 τον βρίσκει στην Αλεξάνδρεια όπου παρακολουθεί μαθήματα στο «Θεοδωρακοπούλειο» Λύκειο. Εκεί πεθαίνει ο πατέρας του και εγγράφεται στη σχολή Καλών Τεχνών.
Το 1915 εγγράφεται στο τρίτο έτος της Σχολής Καλών Τεχνών των Αθηνών με δασκάλους τον Δ. Γερανιώτη, τον Βικάτο και τον Ιακωβίδη.
Το 1917 διακόπτει τις σπουδές του και υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία στη Χαρτογραφική Υπηρεσία στην Αθήνα, μέχρι το 2019.
Για λίγους μήνες θα ζήσει μακριά από τους καλλιτεχνικούς κύκλους και θα περιηγηθεί στην Ελλάδα.
Αμέσως μετά θα ξεκινήσει η περιπλάνησή του στην Ευρώπη (Ρώμη, Μόναχο, Άμστερνταμ, Ισπανία, Λονδίνο) με τελικό προορισμό το Παρίσι στο οποίο θα βρεθεί με τριετή υποτροφία του «Κληροδοτήματος Βόλτου» για μεταπτυχιακές σπουδές.
Στην Ρώμη θα γνωρίσει τον Giorgio De Chirico ενώ στο Παρίσι θα θα συναναστραφεί με καλλιτέχνες όπως ο Πικάσο, ο Ντερέν, ο Λεζέ και ο Μπρακ. Ο Σταματελάτος θα αποκτήσει δικό του ατελιέ στο Παρίσι και θα σπουδάσει Ιστορία της Τέχνης και Λογοτεχνίας στη Σχολή Καλών Τεχνών, τοιχογραφία και αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων με καθηγητές τους Μπωνουέν και Περι Λωράνς, ενώ επίσης θα παρακολουθήσει και μαθήματα ψυχολογίας και φιλοσοφίας στη Σορβώνη.
Στο Παρίσι θα γνωρίσει επίσης τον ιδιοκτήτη γκαλερί και έμπορο έργων τέχνης Μανόλη Σεγρεδάκη ο οποίος θα αποκτήσει πολλά έργα του και θα παραμείνει πιστός φίλος και υποστηρικτής του μέχρι το θάνατο του Σεγρεδάκη, το 1948.
Η επιστροφή του στην Ελλάδα
Στις αρχές του 1931, ο Σταματελάτος επιστρέφει στην Αθήνα και λίγους μήνες αργότερα θα σταθεί αφορμή για μία σημαντική στιγμή του μοντερνισμού στην Ελλάδα.
Στις 14 Απριλίου, εγκαινιάζεται η πρώτη του έκθεση στην αίθουσα του ξενοδοχείου Palais de Versailles. Τα έργα του θα διχάσουν τον εικαστικό κόσμο της εποχής και η έκθεση θα οδηγήσει πολλούς φιλότεχνους σε αναγνώριση της αξίας του αφήνοντας όμως τον ίδιο με την πικρία της εμπορικής αποτυχίας. Ο διχασμός αυτός θα πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις όταν με αφορμή την έκθεση θα ξεκινήσει μία μάχη που ίσως καθόρισε την εξέλιξη του μοντερνισμού στην Ελλάδα. Από την μία πλευρά θα βρεθεί ο διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης, Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ο οποίος θα γράψει μία αρνητικότατη κριτική στην εφημερίδα «Ελεύθερο Βήμα» και από την άλλη 17 διανοούμενοι που θα εκδώσουν τα «18 κριτικά άρθρα γύρω από μία έκθεση» με υπογραφές, μεταξύ άλλων, των Φώτου Πολίτη, Σπύρου Μελά,
Δημήτρη Πικιώνη, Στρατή Δούκα, Χρήστου Καρούζου, που θεωρούνται το μανιφέστο του εικαστικού μοντερνισμού στην Ελλάδα.
Στη συνέχεια ο Σταματελάτος θα αλλάξει επίσημα, στα μητρώα του Διγαλέτου, το όνομά του σε Γεώργιος Στέρης.
Ομηρικό ακρογιάλι, π. 1930
Τα επόμενα χρόνια και μέχρι το 1936 που φεύγει οριστικά από την Ελλάδα για την Αμερική με το πλοίο «Νορμανδία», δεν σταματά με κάθε ευκαιρία να ταξιδεύει εντός και εκτός Ελλάδας ενώ ασχολείται με λίγες εκθέσεις χωρίς ιδιαίτερη εμπορική επιτυχία και αναλαμβάνει εργασίες στη σκηνογραφία και τις αναστηλώσεις.
Το 1932 συνεργάζεται με τον Πικιώνη για τα σκηνικά παραστάσεων στο θέατρο «Κεντρικόν» της Αθήνας και από το Μάιο του 1935 εργάστηκε με το Φώτη Κόντογλου στις αναστυλώσεις του Μυστρά.
Λίγο πριν «αυτοεξοριστεί» στην Αμερική θα αφήσει όλα του τα έργα, τα βιβλία και τα προσωπικά αντικείμενα στον πιστό του φίλο Γεώργιο Ν. Πολίτη.
Η Αμερική και η εξαφάνιση
Ο Γεράσιμος Στέρης θα δοκιμάσει την τύχη του για λίγους μήνες στο Χόλιγουντ όπου θα δουλέψει για την 20th Century Fox με το όνομα George de Steris. Το 1938 θα επιστρέψει στη Νέα Υόρκη και θα αναλάβει, μέσω διαγωνισμού, τη διακόσμηση του Ελληνικού Περιπτέρου στη Διεθνή Έκθεση. Το περίπτερο στήνουν οι αρχιτέκτονες Δημήτρης και Αλεξάνδρα Μωρέτη και διακοσμούν τέσσερις μεγάλες τοιχογραφίες του Στέρη, με θέμα την ιστορία του Ελληνικού Πολιτισμού. Στο τέλος εκείνης της χρονιάς παντρεύεται την Margaret Spawe Williams.
Η ζωγραφική της περιόδου της Αμερικής είναι αντιφατική, άτεγκτη, επιθετική. Εισάγει σουρεαλιστικά και εξπρεσιονιστικά στοιχεία και μια χρωματική γκάμα, τελείως διαφορετική από αυτή της ελληνικής του θεματολογίας της συνδεδεμένης με το ελληνικό φως. Η ποιητική δύναμη και η λακωνικότητα της έκφρασης που χαρακτήριζαν τα έργα της ελληνικής περιόδου χάνονται.
Από το 1939 έως το 1945 ο Στέρης θα εξαφανιστεί και δεν υπάρχει καμία σαφής πληροφορία για τον τόπο διαμονής του ή τις δουλειές που έκανε.
Το 1946 ο Στέρης σκηνογραφεί τις Φοίνισσες του Ευριπίδη, που ανεβαίνει στο θέατρο της Νέας Υόρκης με πρωταγωνιστή τον Γ. Μπούρλο.
Την ίδια χρονιά θα τον εγκαταλείψει η γυναίκα του παίρνοντας μαζί και το παιδί που είχαν κάνει. Το πλήγμα για τον Στέρη θα είναι συντριπτικό.
Το 1949 μετονομάζεται από το Ανώτατο Δικαστήριο της Νέας Υόρκης σε, Guelfo Ammon d’Este και η επικοινωνία του με φίλους και γνωστούς στην Ελλάδα μοιάζει να διακόπτεται εκεί.
Ελληνικό λαϊκό τραγούδι, πριν το 1944
Ο Guelfo Ammon d’ Este θα εικονογραφήσει τον καθεδρικό ναό της Νέας Υόρκης όπως και τον καθεδρικό ναό της Αγίας Τριάδας, στο Lowell της Μασαχουσέτης. Θα παντρευτεί την Anne Vassalo Savino στο Belair και θα της αποκρύψει την ελληνική καταγωγή του. Η γυναίκα του, μέχρι και τον θάνατό του νομίζει ότι είναι Ιταλός.
Δίδαξε επίσης στο Traphagen School (1965-75)
Ακρογιάλι (πριν από το 1963)
Από το 1965 έως το 1975 δίδαξε το Traphagen School ενώ τα χρόνια της ζωής του δεν θα επισκεφτεί καμία από τις εκθέσεις που γίνονται με έργα του στην Ελλάδα και αλλού, θα γράψει θεωρητικά κείμενα για την τέχνη, κριτικές μεγάλων ζωγράφων, δοκίμια και ποιήματα.
Το 1980 θα εγκατασταθεί στη Νίκαια της Γαλλίας και το 1985 θα επιστρέψει στη Νέα Υόρκη.
Στις 11 Απριλίου του 1987, μετά από παραμονή τριών μηνών στο νοσοκομείο της Νέας Υόρκης,ο Γεράσιμος Σταματελάτος ή Γιώργος Στέρης ή Guelfo Ammon d’ Este πεθαίνει σε ηλικία 89 ετών.
Η σύζυγός του, το 1988 έρχεται στην Ελλάδα προκειμένου να σκορπίσει τη μισή τέφρα του στο χωριό του, το Διγαλέτο, και την άλλη μισή στο Σηκουάνα, στο Παρίσι.
Ο Χρήστος Ν. Θεοφίλης γράφει στον «Κόσμο του Επενδυτή»
Έμαθα τότε ότι πήγε στην Εθνική Πινακοθήκη, εκείνη, για να βρει τις ρίζες σου κρατώντας μαζί της κιβώτιο με την τέφρα σου… μα στο τόπο διωγμού σου σε επέστρεφε; …συνάντησε την Αγγέλα Ταμβάκη στους διαδρόμους και η Αγγέλα της γνώρισε τον Αλέξανδρο Ξύδη και τον Παπαστάμο.
Η «Ελευθεροτυπία» 23 Μάιου 2008 έγραφε: «Μερικά χρόνια αργότερα έφτασε στην Αθήνα η κ. Άννα Ντ’ Εστέ, επισκέφθηκε τον Δημήτρη Παπαστάμο, διευθυντή τότε της Εθνικής Πινακοθήκης και του έδωσε ένα μπαουλάκι με την ‘‘τέφρα του συζύγου της’’, όπως του είπε. Επρόκειτο για τη σύζυγο του Στέρη, η οποία μόνο μετά τον θάνατό του έμαθε ότι ήταν Έλληνας και όχι Ιταλός αριστοκράτης. Διηγήθηκε στον Παπαστάμο, στον Αλέξανδρο Ξύδη αλλά και πολλούς ακόμα ανθρώπους της τέχνης, ότι τον είχε γνωρίσει γύρω στα 1950 ως Γκουέλφο Ντ’ Εστέ. Εργαζόταν ως καθηγητής σχεδίου σε σχολή της Ν.Υόρκης. Είχε αρρωστήσει από πνευμονία και εκείνη του συμπαραστάθηκε μέχρι να γίνει καλά. Της είχε συστηθεί σαν Ιταλός αριστοκράτης Ντ’ Εστέ… Μετά τον θάνατό του, άνοιξε το μπαούλο με τα προσωπικά του αντικείμενα, όπου βρήκε πολλά έργα του, σπάνια βιβλία, έργα του Λεζέ και το διαβατήριό του, απ’ όπου έμαθε την πραγματική του ταυτότητα».
Άλλα έργα του
Φιγούρες, Λάδι σε χαρτόνι , 72,5 x 50 εκ
Τοπίο με την Ακρόπολη, 1931 – 1935
Απο την ταινία «ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΣΤΕΡΗΣ» 2004
Σκηνοθεσία-Σενάριο: Γκαίη Αγγελή
Μουσική: Θύμιος Παπαδόπουλος (Το ποίημα The Trip is Short του Γ. Στέρη ερμηνεύει ο Τενόρος Κωνσταντίνος Παλιατσάρας)
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ https://www.kefalonitikanea.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου