Σήμερα, βρισκόμαστε στο φιλόξενο χώρο του Polis Art Cafe για να μάθουμε την ιστορία τεσσάρων παιδιών που συναντήθηκαν τυχαία κάποιο καλοκαίρι· και αυτή η τυχαία γνωριμία έμελε να γίνει η απαρχή μιας δυνατής, αδελφικής φιλίας.
Οι μικροί ήρωες της ιστορίας της Αυγουστίνης Παπανικολάου είναι τέσσερα αδέλφια· ο Θεόφιλος με τη Θεοδώρα και ο Άγγελος με τη Φιλιώ.
Διαβάζοντας το βιβλίο σκεφτόμουν ότι τα ονόματα των μικρών ηρώων δεν μπορεί να δόθηκαν τυχαία· η Φιλιώ ήταν εκείνη, η οποία έγινε η αφορμή, ώστε να γεννηθεί η φιλία ανάμεσα στα δύο αγόρια, το Θεόφιλο και τον Άγγελο· και αν συλλογιστούμε ότι θεοφιλής είναι εκείνος, ο οποίος είναι αγαπητός στο Θεό, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι ένας άγγελος δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερο φίλο από εκείνον. Όσο για τη Θεοδώρα, ήταν πράγματι ένα δώρο Θεού στην παρέα των μικρών φίλων, μια και η συγγραφέας μας την περιγράφει ως ένα κορίτσι με ιδιαίτερα αναπτυγμένη, συναισθηματική νοημοσύνη και παιδεία.
Ο σιωπηλός, αλλά κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο Θεόφιλος· ένα αγόρι με διαταραχή αυτιστικού φάσματος. Συνεπώς, καθένας από εμάς θα μπορούσε να υποθέσει ότι η Αυγουστίνη έγραψε ένα παιδικό βιβλίο με θέμα τον αυτισμό. Ωστόσο, μελετώντας το βιβλίο, διαπίστωσα ότι, με αφορμή τον αυτισμό, η Αυγουστίνη πραγματεύεται με εμβριθή και εύληπτο τρόπο μία έννοια, η οποία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ανθρώπινης ιστορίας· από τη στιγμή της δημιουργίας του ανθρώπου έως και σήμερα.
Άραγε ποια είναι αυτή η έννοια;
Στον πρόλογο του βιβλίου, η συγγραφέας γράφει:
«Με την ανάλογη εκπαίδευση καλλιεργείται στα παιδιά μας η αλληλεγγύη, το συναίσθημα της στήριξης, της αποδοχής, της αναγνώρισης ξεχωριστών ικανοτήτων-δεξιοτήτων και, τελικά, της υγιούς συναναστροφής και της πολύτιμης φιλίας».
Όλες οι προαναφερθείσες έννοιες -αλληλεγγύη, στήριξη, αποδοχή, αναγνώριση, υγιής συναναστροφή, φιλία- είναι έννοιες, τις οποίες μας διδάσκει η Αυγουστίνη μέσα από το βιβλίο της και οι οποίες εμπεριέχονται μέσα στην ευρύτερη και θεμελιώδη έννοια της ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ του ανθρώπου. Ως εκ τούτου, θα έλεγα ότι το βιβλίο που κρατάω στα χέρια μου αφορά την κοινωνικοποίηση του ανθρώπου· μέσα από την αποδοχή της ατομικής διαφορετικότητας, αλλά και της διαφορετικότητας του άλλου. Πρόκειται για μία μικρή ιστορία, η οποία μας μαθαίνει βασικές, κοινωνικές δεξιότητες.
Η γνωριμία των τεσσάρων παιδιών ξεκινά, όταν ο Άγγελος πετάει δυνατά τη μπάλα του, κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού με τους φίλους του, και η μπάλα πέφτει στα πόδια του Θεόφιλου. Τότε, ο Άγγελος ζητά από το Θεόφιλο να του πετάξει την μπάλα και διαπιστώνει ότι ο Θεόφιλος δεν αντιδρά ή αντιδρά σαν να μην τον ακούει. Χαρακτηριστικά, η Αυγουστίνη γράφει:
«Το αγοράκι, που φαινόταν σα να μην άκουσε τίποτα, άρχισε ξαφνικά να κουνάει τα χέρια του πάνω-κάτω σαν μικρό παπάκι που πλατσουρίζει στα νερά. Ταυτόχρονα, κάποιες άναρθρες φωνούλες βγήκαν από το στόμα του.
«Χα, χα, χα! Κοιτάξτε αυτό το αγόρι! Κάνει σαν παπί!!!»
Η παρέα είχε ήδη πλησιάσει το περίεργο αγόρι κι ενώ στην αρχή είχαν μείνει όλοι να το κοιτάζουν αποσβολωμένοι, μόλις άκουσαν τα λόγια του Άγγελου, ξέσπασαν σε δυνατά γέλια».
Σε αυτή την πρώτη επαφή του Άγγελου με το Θεόφιλο διαπιστώνουμε την κοροϊδευτική αντίδραση ενός μικρού παιδιού, απέναντι στη διαφορετικότητα ενός άλλου παιδιού. Συγχρόνως, αξίζει να συλλογιστούμε την ανάλογη στάση ημών των ενηλίκων απέναντι στις ιδιαιτερότητες των συνανθρώπων μας· όπως ο μικρός Άγγελος περιγέλασε τη συμπεριφορά του Θεόφιλου, επειδή δεν την κατανοούσε, έτσι κι εμείς, οι ενήλικες, συνηθίζουμε να παρανοούμε και να ψυχολογιοποιούμε τη διαφορετικότητα του άλλου ανθρώπου, με την a priory βεβαιότητα ότι η ατομική μας διαφορετικότητα είναι η «φυσιολογική».
Ουσιαστικά, οι συμπεριφορές αυτές καταδεικνύουν ένα μεγάλο σφάλμα κατά την εκπαίδευσή μας ως κοινωνικά όντα· δηλαδή εκπορεύονται από την κοινωνική απαιδευσιά μας.
Συνηθίζουμε να λέμε ότι ο άνθρωπος γεννιέται με κοινωνικό ένστικτο, όμως κάτι τέτοιο δε φαίνεται να ισχύει. Η κοινωνικοποίηση, όπως φανερώνει και η ίδια η ετυμολογία της λέξης, δεν είναι ένστικτο, αλλά δυνατότητα· και, ως τέτοια, διαμορφώνεται μέσα από τη μάθηση· χρειάζεται να μας τη διδάξουν και, μάλιστα, με το σωστό τρόπο. Η πιο τρανταχτή απόδειξη γι’ αυτό είναι οι -καταγεγραμμένες επιστημονικά- περιπτώσεις «άγριων παιδιών», δηλαδή παιδιών, τα οποία εγκαταλείφθηκαν σε δάση, μεγάλωσαν μέσα σε κάποια αγέλη ζώων και όταν, κάποια στιγμή, ανακαλύφθηκαν και επανήλθαν στην ανθρώπινη κοινωνία, ουδέποτε απέκτησαν ανθρώπινα χαρακτηριστικά· παρά τις προσπάθειες των επιστημόνων που τα είχαν αναλάβει, παρέμειναν σε ζωώδη κατάσταση και πέθαναν πολύ γρήγορα.
Στην πραγματικότητα λοιπόν, κοινωνικοποιούμαστε, επειδή γεννιόμαστε μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο, με το οποίο αλληλεπιδράμε και το οποίο γεννά τη θεμελιώδη ανάγκη μας να ενταχθούμε στην ομάδα των ομοίων μας διαμορφώνοντας την κοινωνική παιδεία μας. Ασφαλώς, το πρώτο κοινωνικό πλαίσιο είναι η οικογένειά μας. Όπως μας έχει πει ο Piaget, κορυφαίος ψυχολόγος, ο οποίος αφιέρωσε όλη τη ζωή του στη μελέτη της κοινωνικοποίησης των παιδιών, όταν ένα βρέφος γεννιέται, δεν ξεχωρίζει τον εαυτό του από τη μητέρα του· πιστεύει ότι το ίδιο είναι το κέντρο του κόσμου, ακριβώς επειδή αγνοεί τον εαυτό του ως υποκείμενο. Η κοινωνικοποίησή του θα ξεκινήσει, μέσα από τον τρόπο, με τον οποίο θα αλληλεπιδράσει με τη μητέρα του, η οποία θα είναι ο διαμεσολαβητής του με τον έξω κόσμο.
Από τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι η κοινωνικοποίηση ενός παιδιού είναι ο «καθρέφτης» των γονιών του.
Συνεχίζοντας την ανάγνωση του βιβλίου, συναντάμε τη Θεοδώρα, η οποία βλέποντας ότι ο αδελφός της δέχεται τα κοροϊδευτικά σχόλια του Άγγελου, σπεύδει να τον προστατεύσει και να τον υπερασπιστεί, αλλά και να επικοινωνήσει, να εξηγήσει στο άγνωστο αγόρι για ποιο λόγο δεν αρμόζει να χλευάζουμε έναν άνθρωπο· και του λέει:
«Η διαφορετικότητα υπάρχει παντού γύρω μας! Τίποτε δεν είναι ακριβώς ίδιο με κάτι άλλο. Όπως υπάρχουν διαφορετικά ζώα και διαφορετικά πράγματα, έτσι υπάρχουν και διαφορετικοί άνθρωποι! Κάθε άνθρωπος είναι ξεχωριστός και διαφορετικός από όλους τους άλλους! Για παράδειγμα, υπάρχουν άνθρωποι μελαχρινοί, ξανθοί, κοντοί, ψηλοί, και άνθρωποι που δεν μπορούν να μιλήσουν, να ακούσουν και να δουν».
Πόσο απλά μας εξηγεί η Θεοδώρα μία βασική αρχή για υγιείς, διαπροσωπικές σχέσεις· το σεβασμό και την κατανόηση στη διαφορετικότητα του άλλου ανθρώπου! Εν προκειμένω, την κατανόηση στις ιδιαιτερότητες ενός παιδιού με διαταραχή αυτιστικού φάσματος.
Εάν μου ζητούσε κανείς να ορίσω όσο πιο συμπυκνωμένα γίνεται τη ΔΑΦ, δεδομένου ότι συμπεριλαμβάνει τρεις κατηγορίες βαρύτητας με βάση το επίπεδο λειτουργικότητας του παιδιού, θα υιοθετούσα τον ορισμό του Bettelheim και θα έλεγα ότι πρόκειται για μία «διαταραχή στην αναζήτηση της σχέσης με τον έξω κόσμο»· εξ ου και ο όρος αυτισμός, ο οποίος δηλώνει την απομόνωση του ατόμου στον εαυτό του.
Στο πλαίσιο αυτό, το καινούργιο διαγνωστικό εγχειρίδιο περιγράφει δύο μεγάλες ομάδες διαγνωστικών κριτηρίων:
Ι) Επίμονα ελλείμματα στην κοινωνική επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση (π.χ. διαταραχές στη γλωσσική ανάπτυξη, αποφυγή βλεμματικής επαφής, δυσκολία στην κοινωνική-συναισθηματική αμοιβαιότητα κτλ.) &
ΙΙ) Περιορισμένες, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, ενδιαφέροντα και δραστηριότητες» (π.χ. τελετουργικές συνήθειες, εμμονή στην τήρηση ρουτινών, στερεότυπες ή επαναλαμβανόμενες κινήσεις κτλ.).
Εκεί λοιπόν, καλούμαστε εμείς οι ενήλικες να μην κρύψουμε, να μην ντραπούμε, να μην απομονώσουμε ακόμα περισσότερο το ήδη απομονωμένο παιδί με αυτισμό· αλλά να το ενθαρρύνουμε, να το ενδυναμώσουμε, να το στηρίξουμε -και θεραπευτικά- ώστε αφενός μεν να ενταχθεί πιο ομαλά στην ομάδα των συνομηλίκων και, κατ’ επέκταση, στην κοινωνία, αφετέρου δε ανακαλύψει και να καλλιεργήσει τα ιδιαίτερα προσόντα, τα οποία πολλές φορές διαθέτει· διότι όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης στη συνέχεια του βιβλίου, ο Θεόφιλος αποδεικνύεται ένας αληθινός, ένας πολύτιμος φίλος μέσα στην παρέα των συνομηλίκων, ο οποίος τους μαθαίνει με το δικό του, ξεχωριστό τρόπο, το μοίρασμα, τη σιωπή, τη συνύπαρξη, την κατανόηση, την αγάπη.
Ας μην ξεχνάμε ότι βασική ευθύνη μας απέναντι σε κάθε παιδί είναι να το βοηθάμε, ούτως ώστε να ανακαλύπτει την αυταξία του και, συνάμα, να κατανοεί ότι η αυταξία του είναι ένας μικρός, αλλά σημαντικός κόμπος στο μεγάλο, πολύχρωμο χαλί μιας κοινωνίας ανθρώπων που αγκαλιάζει και αναδεικνύει την πολυχρωμία των μελών της.
Είμαστε τέτοια κοινωνία; Μήπως, στην πραγματικότητα, έχουμε δομήσει «αυτιστικές κοινωνίες»; Μήπως οι κοινωνίες μας ευνοούν την απομόνωση του ανθρώπου, δηλαδή τη στείρα στροφή προς τον εαυτό, και την ταυτόχρονη στοχοποίηση της διαφορετικότητας;
Αυτά τα ερωτήματα μου γεννήθηκαν κατά την ανάγνωση του βιβλίου της Αυγουστίνης Παπανικολάου.
Τελειώνοντας, θα πρότεινα στους ενήλικες να διαβάσουν το βιβλίο της Αυγουστίνης. Συχνά, συστήνω στους ενήλικες τέτοια, αξιόλογα, παιδικά βιβλία, τα οποία χρησιμοποιώ και η ίδια στις συνεδρίες ενηλίκων, όταν χρειάζεται.
Θα κλείσω με κάποια από τα λόγια του Tennessee Williams·
λόγια τα οποία αποτελούν την επιτομή της ανθρώπινης επικοινωνίας:
Δεν υπάρχουν καλοί ή
κακοί άνθρωποι. Ορισμένοι είναι λίγο
καλύτεροι ή λίγο χειρότεροι, ωστόσο όλοι ενεργούν περισσότερο με βάση την
παρανόηση, παρά την κακία. Από τυφλότητα
σε ό,τι συμβαίνει στην καρδιά του άλλου […] Κανείς δε «βλέπει» κανέναν
πραγματικά. Καθένας βλέπει τον άλλον
μόνο μέσα από τις ρωγμές του εγωισμού του.
Είμαστε όλοι
καταδικασμένοι σε μοναχικό εγκλεισμό μέσα στο ίδιο το δέρμα-ισόβια.
Η κόλαση είναι ο
ίδιος μας ο εαυτός και η μόνη λύτρωση είναι να παραμερίσεις τον εαυτό σου και
να αισθανθείς βαθιά για κάποιον άλλον.
Σας ευχαριστώ πολύ
Ειρήνη-Βαρβάρα Λαγουβάρδου
Ψυχολόγος Παντείου Παν. Αθηνών – Συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου