Πίνακας - Γ. Τσαρούχης
Ο Νοέμβριος που θα πει ένατος παράγεται απ' τη λατινική Novem-ber.
Αττικός μήνας: ΜΑΙΜΑΚΤΗΡΙΩΝ 15 Νοεμβρίου - 15 Δεκεμβρίου.
Ονομασίες Νοέμβρη
Για τις λαϊκές ονομασίες του έχουν τον κύριο λόγο οι καιρικές συνθήκες, οι γεωργικές δουλειές κι οι γιορτές των Αγίων, που η μνήμη τους γιορτάζεται τον Νοέμβρη.
Από τις γεωργικές δουλειές και τις καιρικές συνθήκες έχει πάρει τα ονόματα:
Ανακατωμένος από τις ακατάστατες καιρικές συνθήκες που επικρατούν
Βροχάρης, γιατί πέφτουν πολλές βροχές.
Σποριάς ή Σπορίτης, εξαιτίας της σποράς.
Μεσοσπορίτης, γιατί μέχρι 21 Νοεμβρίου πρέπει να έχει τελειώσει τουλάχιστον
η μισή σπορά.
Κρασομηνάς, λέγεται στα μέρη που τότε ανοίγουν τα κρασιά και
Τρυγομηνάς εκεί που αργεί ο τρυγητός.
Σκιγιάτης, γιατί μεγαλώνει η νύχτα και η γη σκιάζεται (φοβάται)
Χαμένος,επειδή η διάρκεια της ημέρας είναι μικρή κι η δουλειά χάνεται.
Παχνιστής, γιατί κλείνουν τα ζώα στο παχνί και
Νιαστής, επειδή γίνονται τα τελευταία οργώματα (νεάσματα).
Εξαιτίας των γιορτών ονομάζεται:
Αι-Στράτηγος και Αι-Ταξιάρχης ή Αρχαγγελιάτης απ' την γιορτή των Ταξιαρχών
στις 8.
Αι-Φίλιππας ή Φιλιππιάτης απ' του Αγίου Φιλίππου στις 14.
Αγι-Αντρέας ή Αντριάς ή Αγι-Αντριάς απ' την γιορτή του Αγίου Ανδρέα στις 30.
Αι-Στράτηγος και Αι-Ταξιάρχης ή Αρχαγγελιάτης απ' την γιορτή των Ταξιαρχών
στις 8.
Αι-Φίλιππας ή Φιλιππιάτης απ' του Αγίου Φιλίππου στις 14.
Αγι-Αντρέας ή Αντριάς ή Αγι-Αντριάς απ' την γιορτή του Αγίου Ανδρέα στις 30.
 |
| Θεόφιλος Χατζημιχαήλ - Το λιομάζωμα |
ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
Λιομάζωμα
. Σύμφωνα με τον Νίκο Ψιλάκη: «Στα ελληνικά λιόφυτα αρχίζει κάθε Νοέμβρη το πανηγύρι της ελιάς. Παλιότερα οι γυναίκες με τα καλάθια μάζευαν μία-μία τις πεσμένες ελιές. Αλλού οι μαζωχτάδες χτυπούσαν τα κλαδιά με ράβδους και μάζευαν τον καρπό από τα στρωμένα ελαιόπανα. Τελευταία η τεχνολογία αντικατέστησε την αρχαία ξύλινη ράβδο με μεταλλική περιστρεφόμενη». Αλλά το λιομάζωμα μπορεί να διαρκέσει μέχρι και τον Γενάρη ή ακόμη και τον Μάρτη.
ΕΟΡΤΕΣ
Των Ταξιαρχών Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στις 8 Νοεμβρίου, γι’ αυτό ο Νοέμβριος ονομάζεται σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας και Αϊ-Ταξιάρχης και Αρχαγγελίτης. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ θεωρείται και ως «ο κατ’ εξοχήν ψυχοπομπός άγγελος» γι αυτό και σε ορισμένες περιοχές την παραμονή της εορτής του έφερναν τα παπούτσια τους μέσα στο σπίτι για να μην τα δει ο Μιχαήλ και έλθει να τους πάρει πριν την ώρα τους.
Του Αγίου Φιλίππου στις 14 Νοεμβρίου που σύμφωνα με τον Γεώργιο Ν. Αικατερινίδη:
«…ήταν φτωχός γεωργός, ο οποίος όλη τη μέρα δούλευε στο χωράφι του. Όταν το βράδυ γύρισε στο σπίτι του, έσφαξε το μοναδικό του βόδι και μοίρασε το κρέας στους συγχωριανούς του για να αποκρέψουν, όπως επιβάλλεται πριν από τα Χριστούγεννα. Το πρωί όμως που σηκώθηκε, βρήκε το ζώο του ζωντανό από θεϊκό θαύμα. Γι’ αυτό, επειδή ήταν πολύ αγαθός, άγιασε όταν πέθανε. Η μέρα του Αϊ-Φίλιππα ημερολογιακά έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού τότε ξεκινά η 40ήμερη νηστεία για τα Χριστούγεννα». Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης
Γι αυτό η περίοδος αυτή μέχρι τα Χριστούγεννα ονομάζεται Σαρανταήμερο ή Σαραντάμερο.
Της Αγίας Αικατερίνης στις 25 Νοεμβρίου η οποία, σύμφωνα με την Μάρω Κ. Παπαθανασίου:
«…γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια επί Μαξιμιλιανού. Ήταν κόρη του έπαρχου Αλεξανδρείας Κώνστα (ή Κέστου), γυναίκα σπάνιας σοφίας και ωραιότητας. Όπως μαρτυρεί η εκκλησιαστική παράδοση, σε συζήτηση περί πίστεως που είχε με πενήντα φιλοσόφους, η Αικατερίνη μετέστρεψε στον χριστιανισμό όχι μόνο αυτούς αλλά και πολλούς κρατικούς αξιωματούχους και άλλους επιφανείς. Η εμμονή στην πίστη της εξόργισε τον αυτοκράτορα, που διέταξε τον βασανισμό της και, τελικά, τον αποκεφαλισμό της το 305». Μάρω Κ. Παπαθανασίου
Τα Εισόδια της Θεοτόκου
Η μεγαλύτερη, όμως, γιορτή του μήνα είναι τα Εισόδια της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου. Σύμφωνα με τον Σάββα Αγουρίδη η καθιέρωση της εορτής έγινε τον 8ο αι. μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη, ενώ την αναφορά των «…Εισοδίων της Θεοτόκου στα Άγια των Αγίων [του Ιερού των Ιεροσολύμων] και παραμονής της εκεί βρίσκουμε στο απόκρυφο λαϊκό κείμενο που [ονομάστηκε] ‘Πρωτοευαγγέλιον Ιακώβου’...». Η παράδοση της Θεοτόκου στο Ιερό έγινε από τους γονείς της, τον Ιωακείμ και την Άννα, «…όταν ήταν τριών ετών, και έτσι την αφιέρωσαν στον Θεό, αφού η Μαρία παρέμεινε εντός του Ιερού, όπου την υποδέχτηκε ο Ζαχαρίας (προφανώς ο ιερέας πατέρας του Ιωάννη του Προδρόμου) και την εισήγαγε στο Ιερό, όπου έμεινε μέχρι της ηλικίας των 14 ή 15 ετών».
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Ο Νοέμβριος σπορέας, χειρόγραφο του 1346 από τη Μονή Βατοπεδίου, Αγ.Όρος
Ξεκινώντας από την πρώτη του μηνός, γιορτή των Αγίων Αναργύρων, συνηθιζόταν να λένε τον στίχο: «Άγιοι Ανάργυροι, θαυματουργοί, αρχίατροι του κόσμου, οπού γιατρέψατε πολλούς, γιατρέψτε και τον/την [όνομα]» παρακαλώντας για την ίαση του αρρώστου που ανέφεραν ονομαστικά στο στίχο.
Στις 8 Νοέμβρη, των Ταξιαρχών, σε κάποια χωριά της Θράκης απέφευγαν να αφήσουν το βράδυ έξω από το σπίτι παπούτσια για να μην τα «δει» ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και τους «πάρει τη ζωή».
Στις 14 Νοέμβρη, του Αγίου Φιλίππου, αποκρεύουμε γιατί την επομένη ξεκινά η σαρανταήμερη νηστεία των Χριστουγέννων.
Του Αγ. Φιλίππου επίσης πραγματοποιούνται οι λεγόμενες «Σήκωσες»πριν την έναρξη της νηστείας των Χριστουγέννων. Χαρακτηριστικό είναι το δίστιχο:
«Τ’ Άη Φιλίππου πέρασεν τζ’ ήρταν οι Τυρινάες
τζ’ εμείνασιν οι κορασιές με δίχως τους αντράες»
(δηλαδή η Εορτή του Αγίου Φιλίππου πέρασε, κι ήρθε η περίοδος της νηστεία της Τυρινής, κι έμειναν οι νεαρές χωρίς άντρες), καθώς αυτή την περίοδο, πριν την έναρξη της νηστείας, συνηθιζόταν η τέλεση αρραβώνων.
Στις 21 Νοέμβρη, που γιορτάζουμε τα Εισόδια της Θεοτόκου υπάρχει το έθιμο -ιδιαίτερα στην επαρχία- που καλείται πολυσπόρι. Σύμφωνα με αυτό οι νοικοκυρές φτιάχνουν το πολυσπόρι, ένα ιδιαίτερο φαγητό, το οποίο πηγαίνουν στην εκκλησία να ευλογηθεί ώστε έτσι να ευλογηθούν και τα γεννήματα της γης.
Τέλος στις 30 Νοέμβρη, του Αγίου Ανδρέα, υπάρχει το έθιμο του τρυποτηγανίτη όπου οι νοικοκυρές φτιάχνουν τηγανίτες και με αυτές σταυρώνουν τις αποθήκες και τους στάβλους ώστε οι μεν αποθήκες να είναι πάντα γεμάτες, οι δε στάβλοι να έχουν γερά ζωντανά. Τις τηγανίτες αυτές τρώνε τόσο οι άνθρωποι όσο και τα οικόσιτα ζώα του σπιτιού.
Αυτόν τον μήνα γίνεται και το μάζεμα της ελιάς:
Στην Αγιάσο της Λέσβου, στο τέλος της συγκομιδής, γινόταν ολόκληρη γιορτή. Ένας από τους ραβδιστές μπήγει ανάποδα το ραβδί του στη γη και του βάζει φωτιά, πιστεύοντας πως όταν λυγίσει το μακρύ ραβδί, θα λυγίσουν και οι ελιές του χρόνου από το βάρος των καρπών.
Οι γυναίκες στύβουν τις ελιές, με το μαύρο ζουμί τους, αλείφουν το πρόσωπό τους και χορεύουν γύρω από τη φωτιά, πετώντας τα καλάθια τους με ευχές στο νοικοκύρη, να έχει του χρόνου περισσότερο καρπό και στις ανύπαντρες να παντρευτούν.
Στις 3/11 Αίνο Θράκης, δεν άφηναν τα παπούτσια τους έξω από το σπίτι, όπως συνηθιζόταν αλλά τα έπαιρναν μέσα, «ίνα μη ιδών αυτά ο αρχιστράτηγος Μιχαήλ, ενθυμηθεί αυτούς και αναλάβει εκ της ζωής»
Στις 11/11 (του Αγ. Μηνά), οι τσοπάνηδες τον επικαλούνται για να βρουν ζώα που έχουν χάσει.
Οι γυναίκες δεν ανοίγουν ψαλίδι, με τη μαγικοδεισιδαιμονική σκέψη «να' ναι το στόμα του λύκου κλειστό», ή στο σπίτι του τσοπάνη έκαναν ένα σπάγκο από μαλλί του προβάτου και το έδεναν 3 φορές. Έτσι πίστευαν ότι ο λύκος δε θα έκανε κακό στο κοπάδι τους. Αλλά έτσι «έραβαν» και τα κακά στόματα του χωριού.
Στις 26/11 (του Αγ. Στυλιανού), στον Βώλακα Δράμας, οι γυναίκες (όσες είχαν παιδιά) δεν δούλευαν, αλλά έβραζαν σιτάρι και το πήγαιναν στην εκκλησία και το μοίραζαν για υγεία, για να ζήσουν τα παιδιά.
Στις 30/11 (του Αγ. Ανδρέα), οι γυναίκες στο Βόιο Κοζάνης, έκαναν τηγανίτες (λαγγίτες), «για να μην τρυπήσει το τηγάνι». Απ' αυτές έτρωγαν όλοι και έδιναν και στα ζωντανά τους.
Την παραμονή της γιορτής για την ευκαρπία της γης βράζουν σιτάρι και καλαμπόκι. Την ημέρα αυτή στη Σιάτιστα τελείται θεία λειτουργία στην εκκλησία των Δώδεκα Αποστόλων που κτίστηκε το έτος 1744. Την ημέρα αυτή στη Σιάτιστα λένε την παρακάτω ιστορία.
«Μια φορά του βραδ΄ τ΄ Αντριά, μια γυναίκα με τουν άντρα τς που τουν ίλιγαν Αντρέα πήγαν στα πιθιρικά τς να φιλιφτούν. Ου άντρας ήταν κι λίγου αχμάκ(ης) κι έτρουγι πουλύ. Γι΄αυτό κι η γυναίκα τ΄έβαλι ένα ψουμί στουν τρουβά. Του ΄χιν πει στου δρόμου που πήγιναν. Κοίτα να μη ξαστουχθείς κι φας πουλύ. Άμα σι πατήσου στου πουδάρ να σταματήσεις. Τα πιθιρικά τς καλουδέθκαν κι άμα ήρθιν η ώρα έβαλαν να φαν. Ικεί που έτρωγαν πέρασιν η γάτα που κάτω π΄του τραπεζ΄κι πάτσιν τουν Αντρέα. Αυτός θάρσιν τουν πάτσιν η γυναίκα τ΄ για να μη φάει άλλου κι σταμάτσιν. Φάει, γαμπρέ, τι σταμάτσις;Του ΄πιν η πιθιρά. Μα ου γαμπρός δεν ήθιλιν να φάει. Τουν παρακάλισιν κι ου πιθιρός κι η γυναίκα τ΄ για να φάει, τίπουτα ο Αντρέας. Αφού έφαγαν, έκατσαν όσο έκατσαν κι πλάγιασαν να κοιμηθούν. Απουκοιμήθκαν οι άλλ΄, μα τουν Αντρέα δεν τουν έπιανιν ύπνους. Σκώνιτι , παίρν΄ τουν τρουβά μι του ψουμί, βγαίν΄ όξου κι χιρνάει να τρώει. Ικείν΄ τν ώρα είχιν σκουθεί κι ου πιθιρός κι πήγινιν στ΄αχούρ να ρίξ΄τα βόιδια άχυρου. Είχιν αρχίσ΄ να χιουνίζ ΄κι΄ου πιθιρός τήρσιν κατά τουν ουρανό, κι ΄είπιν στουν Άγιου που χιόντζιν. Αντριά μ΄ρίξι. Ου Αντρέας νόμισιν πως λέει αυτόν ου πιθιρός, γιατί έτρουγι κι του ΄πιν . Ε! ρε, σα ρίχνου, από του βιό μ΄ρίχνου.
17 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ
Παροιμίες για το μήνα Νοέμβριο
Τον Οκτώβρη τα κουδούνια , το Νοέμβρη παραμύθια.
Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες
Άι- Μηνάς εμήνυσε του πάππου του χειμώνα:
-Έρχομαι ή δεν έρχομαι και τ' Άι- Φιλίππου αυτού είμαι.
Η πούλια βασιλεύοντας το μήνυμά της στέλνει.
Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάμπους.
Αν τ' Άη Φιλίππου λείπω, τ' Άγια, των Αγιών δε λείπω.
Ούτε τσοπάνος στα βουνά ούτε ζευγάς στους κάμπους.
Οποίος σπείρει τον Νοέμβρη ούτε σπόρο δεν Θα πάρει.
Της ελιάς το φύλλο κι αν χαθεί, πάλι θε να ξαναβρεθεί.
Όταν έρθει ο Νοέμβρης σιγομπαίνει ο χειμώνας.
Ο Νοέμβρης έκλεισε, τα ζευγάρια είναι στο στάβλο κι ούτε ζευγάς στους κάμπους.
Ο άη- Μηνάς εμήνυσε, πούλια μη ξημερώσει.
Ο Νοέμβρης σαν θα έλθει τα γομάρια μέσα κλείνει.
Του Σαρανταμέρου η μέρα «καλημέρα» - «καλησπέρα».
ΠΟΙΗΜΑΤΑ
Κική Δημουλά - Γας Ομφαλός
Αναστηλώνεται Νοέμβρης τῶν Δελφών.
Απόβροχο στις μετόπες της απορρόφησής του.
Σύννεφα που δεν θα φύγουν μοιράζονται θρόνους.
Ζωφόροι φύλλων κίτρινων κοσμούν
Αντισεισμικά ανάκτορα ανέμων.....
( Απόσπασμα )
[…] Ο ίδιος αδιατάρακτος Νοέμβρης
με σημαίες παντού χθεσινής βροχής
παραδομένα στη γύμνια τα δέντρα –
δυο τρία φύλλα μόνον εστασίαζαν υπάρχοντας.
Το στρογγυλό λιβάδι σαν περιβραχιόνιο
στην ελεύθερη εξάπλωση της φύσης
και πάλι έσκυβα να πιω μέσα από την ίδια ακινησία
που έπιναν σκυμμένα εκείνα τα μουλάρια.
Αστραφτερή η διάταξη του ήλιου
πάνω στο τρίχωμά τους
δεμένη χαλαρά σε ζουζουνιού κορμό
για να μη φύγει. […]
(απόσπασμα από το ποίημα «Ατροφικό ένστικτο»)
Ενα ψηφιδωτό από τον αρχαίο Θύσδρο, το σημερινό el Djem της Τυνησίας. Το ψηφιδωτό, που χρονολογείται τον 3ο αι. μ.Χ., διακρίνεται σε τετράγωνα διάχωρα που γεμίζουν το πεδίο μαζί με φυτικά διακοσμητικά μοτίβα. Σε τέσσερις σειρές και τρεις στήλες διατάσσονται οι δώδεκα μήνες του χρόνου. Στην αρχή κάθε σειράς εικονίζεται το σύμβολο κάθε εποχής.
Το Νοέμβριο αντιπροσωπεύουν τρεις μορφές: η μία φορά τη μάσκα του Άνουβι και παραπέμπει στην εορτή προς τιμήν της Ίσιδας, στις αρχές του μήνα
Μάνος Ελευθερίου - Η δόξα των ανέμων
«Οχτώ Νοέμβρη. Εποχή των χρυσανθέμων –
γυαλί σπασμένο το κορμί σου καταγής.
Ντυμένη θαύματα στη δόξα των ανέμων
τον αιματόφυρτο καιρό αιμορραγείς.
Οχτώ Νοέμβρη πια ποτέ δε θα ξανάρθει
σαν θεατρίνα που έχει σβήσει αλκοολική
κι ένα παιδί που μεγαλώνει μες στη στάχτη
θα διδαχτεί απ’ τους θεούς τη μαντική.
Μες στα νεκρά τα καφενεία πέφτει χιόνι
κι έξω περνάει μια κηδεία της συμφοράς.
Των αισθημάτων λάμπει πάντοτε το αφιόνι
σ’ ένα κουτί μέσα κλεισμένο ζαφοράς.
Πρέπει να μάθεις να διαβάζεις το σκοτάδι
σαν ένα σώμα, στην αρχή συλλαβιστά.
Να κατακτήσεις και το μπλέ που είναι στον Άδη.
Να ιδρώνουν θάνατο οι χορδές και τα πνευστά.
Σ’ ένα δωμάτιο τρεις γιατροί συλλογισμένοι
πίνουν θανάτους μιας ζωής πριν μ’ αρνηθεί.
Και συνεχώς με ψηλαφίζουν σαστισμένοι
γιατί το μέλλον μου λυσσάει για να σωθεί.
Παλιά φεγγάρια της αγάπης τα μπακίρια.
Πλεχτές κουβέρτες με τοπάζι και χρυσό.
Μυρίζουν κίτρινο και δάφνη τα σανίδια
και πίνω αρώματα και οινόπνευμα να ζω.
Μες στις βελόνες του ένας ράφτης καρφωμένος –
διαμάντια το αίμα του, καρφίτσες και κλωστές.
Ένα παλτό μεταποιεί σαν μαγεμένος
να το φορέσουν των ανέμων εραστές.
Οχτώ Νοέμβρη και το σπίτι ταξιδεύει
σ’ ενός σουλτάνου τις αυλές ψηφιδωτό.
Του σώματός μας τα κρυφά και τα ερέβη
μόνο της τέχνης μας φυλούν την κιβωτό.
Ποιμένες άγγελοι στα μωβ των αθανάτων
πενθούν και ψάλλουν τη μεσίστια ζωή.
Κι εγώ στο έλεος πενθώ των αοράτων
και των προβάτων που πηγαίνουν για σφαγή.
Απόψε τίποτα δεν έχεις να δηλώσεις.
Η νομιμότητά σου εξωπραγματική.
Αρκεί σαν γράμμα τη ζωή σου να διπλώσεις
κι ύστερα παίζεις κοπτική και ραπτική.
Οχτώ Νοέμβρη. Εορτή των Αρχαγγέλων.
Των Μιχαήλ και Γαβριήλ Ταξιαρχών.
Δεν έχει νόημα πως κάψαμε το μέλλον.
Το κέρδος μένει και σωμάτων και ψυχών.
Κι όπως τις ροζ τις εποχές των χρυσανθέμων
πλανόδιοι θίασοι πουλούσαν μαγικά
έτσι κι εσύ μέσα στη δόξα των ανέμων
τα αινίγματά σου αθροίζεις με μηδενικά.»
(Η Πόρτα της Πηνελόπης, 2003)
κι έξω περνάει μια κηδεία της συμφοράς.
Των αισθημάτων λάμπει πάντοτε το αφιόνι
σ’ ένα κουτί μέσα κλεισμένο ζαφοράς.
Πρέπει να μάθεις να διαβάζεις το σκοτάδι
σαν ένα σώμα, στην αρχή συλλαβιστά.
Να κατακτήσεις και το μπλέ που είναι στον Άδη.
Να ιδρώνουν θάνατο οι χορδές και τα πνευστά.
Σ’ ένα δωμάτιο τρεις γιατροί συλλογισμένοι
πίνουν θανάτους μιας ζωής πριν μ’ αρνηθεί.
Και συνεχώς με ψηλαφίζουν σαστισμένοι
γιατί το μέλλον μου λυσσάει για να σωθεί.
Παλιά φεγγάρια της αγάπης τα μπακίρια.
Πλεχτές κουβέρτες με τοπάζι και χρυσό.
Μυρίζουν κίτρινο και δάφνη τα σανίδια
και πίνω αρώματα και οινόπνευμα να ζω.
Μες στις βελόνες του ένας ράφτης καρφωμένος –
διαμάντια το αίμα του, καρφίτσες και κλωστές.
Ένα παλτό μεταποιεί σαν μαγεμένος
να το φορέσουν των ανέμων εραστές.
Οχτώ Νοέμβρη και το σπίτι ταξιδεύει
σ’ ενός σουλτάνου τις αυλές ψηφιδωτό.
Του σώματός μας τα κρυφά και τα ερέβη
μόνο της τέχνης μας φυλούν την κιβωτό.
Ποιμένες άγγελοι στα μωβ των αθανάτων
πενθούν και ψάλλουν τη μεσίστια ζωή.
Κι εγώ στο έλεος πενθώ των αοράτων
και των προβάτων που πηγαίνουν για σφαγή.
Απόψε τίποτα δεν έχεις να δηλώσεις.
Η νομιμότητά σου εξωπραγματική.
Αρκεί σαν γράμμα τη ζωή σου να διπλώσεις
κι ύστερα παίζεις κοπτική και ραπτική.
Οχτώ Νοέμβρη. Εορτή των Αρχαγγέλων.
Των Μιχαήλ και Γαβριήλ Ταξιαρχών.
Δεν έχει νόημα πως κάψαμε το μέλλον.
Το κέρδος μένει και σωμάτων και ψυχών.
Κι όπως τις ροζ τις εποχές των χρυσανθέμων
πλανόδιοι θίασοι πουλούσαν μαγικά
έτσι κι εσύ μέσα στη δόξα των ανέμων
τα αινίγματά σου αθροίζεις με μηδενικά.»
(Η Πόρτα της Πηνελόπης, 2003)
Alphonse Mucha | The Months - November
Ρένα Καρθαίου - Νοέμβριος
Στου Νοέμβρη το χαρτί
βάζει υπογραφή η βροχή .
«Θα ποτίσω όλη την πόλη ,
το χωράφι , το περβόλι .
Και θα πλύνω τις σκεπές ,
τα μπαλκόνια , τις αυλές .
Θα ετοιμάσω το τοπίο ,
να ‘ρθει το μεγάλο κρύο».
Το χαρτί ο αέρας παίρνει
και στα σύννεφα το φέρνει .
Κι η βροχή πιάνει δουλειά ,
μούσκεμα όλα τα παιδιά .
Yet do I sometimes fell a languishment
For skies Italian.
(John Keats)
Ξέρω ότι είναι Νοέμβρης τώρα εκεί στην Αγγλία,
γαλάζιες ειν’ οι νύχτες και γεμάτες αστέρια,
παράξενο αφού κιόλας σωριάζεται το χιόνι
στα βουνά της Σκωτίας, η φωτιά καίει παμφάγα
του πουρναριού τις κλάρες, γυμνά κλαριά σουρώνουν
τον ήλιο που φιλτράρει τις θλιμμένες κουρτίνες κι απιθώνει
το παλιό του χρυσάφι στους τόμους της βιβλιοθήκης,
μπορείς να δεις ακόμα στου λιβαδιού το βάθος,
με το πούσι, των χειμαδιών τα φώτα,
ειν’ η πιο αγνή εποχή, δεν την διαφθείρουν
η τέχνη ή τα φιλιά κι υπάρχει μόνο
μια άπειρη προσδοκία χωρίς πουλιά,
μια σιωπή από φεγγάρια και κατάκρυους ήλιους
που μολαταύτα λένε στην καρδιά που άλλους τόπους
‘νειρεύεται: άκουσέ μας, εδώ τελειώνει ο κόσμος,
του σεβασμού αποθέωση ταπεινή και των ρόδων,
μην κατέβεις στη θάλασσα που υγρή κι όλο σκοτάδια
το θάνατο φιλεύει.
Στου Νοέμβρη το χαρτί
βάζει υπογραφή η βροχή .
«Θα ποτίσω όλη την πόλη ,
το χωράφι , το περβόλι .
Και θα πλύνω τις σκεπές ,
τα μπαλκόνια , τις αυλές .
Θα ετοιμάσω το τοπίο ,
να ‘ρθει το μεγάλο κρύο».
Το χαρτί ο αέρας παίρνει
και στα σύννεφα το φέρνει .
Κι η βροχή πιάνει δουλειά ,
μούσκεμα όλα τα παιδιά .
Ciclo dei mesi, novembre
Αντόνιο Κολίνας, - Νοέμβρης στην Αγγλία
Happy in EnglandYet do I sometimes fell a languishment
For skies Italian.
(John Keats)
Ξέρω ότι είναι Νοέμβρης τώρα εκεί στην Αγγλία,
γαλάζιες ειν’ οι νύχτες και γεμάτες αστέρια,
παράξενο αφού κιόλας σωριάζεται το χιόνι
στα βουνά της Σκωτίας, η φωτιά καίει παμφάγα
του πουρναριού τις κλάρες, γυμνά κλαριά σουρώνουν
τον ήλιο που φιλτράρει τις θλιμμένες κουρτίνες κι απιθώνει
το παλιό του χρυσάφι στους τόμους της βιβλιοθήκης,
μπορείς να δεις ακόμα στου λιβαδιού το βάθος,
με το πούσι, των χειμαδιών τα φώτα,
ειν’ η πιο αγνή εποχή, δεν την διαφθείρουν
η τέχνη ή τα φιλιά κι υπάρχει μόνο
μια άπειρη προσδοκία χωρίς πουλιά,
μια σιωπή από φεγγάρια και κατάκρυους ήλιους
που μολαταύτα λένε στην καρδιά που άλλους τόπους
‘νειρεύεται: άκουσέ μας, εδώ τελειώνει ο κόσμος,
του σεβασμού αποθέωση ταπεινή και των ρόδων,
μην κατέβεις στη θάλασσα που υγρή κι όλο σκοτάδια
το θάνατο φιλεύει.
Χαρακτικό του Σπύρου Βασιλείου
«Τώρα όμως βράδιασε.
Ας κλείσουμε την πόρτα κι ας κατεβάσουμε τις κουρτίνες
γιατί ήρθε ο καιρός των απολογισμών.
Τί κάναμε στη ζωή μας;
Ποιοι είμαστε; Γιατί εσύ κι όχι εγώ;
Καιρό τώρα δε χτύπησε κανείς την πόρτα μας κι ο ταχυδρόμος έχει
αιώνες να φανεί. Α, πόσα γράμματα, πόσα ποιήματα
που τα πήρε ο άνεμος του Νοεμβρίου. Κι αν έχασα τη ζωή μου
την έχασα για πράγματα ασήμαντα: μια λέξη ή ένα
κλειδί, ένα ένα χτες ή ένα αύριο
όμως οι νύχτες μου έχουν πάντα ένα άρωμα βιολέτας
γιατί θυμάμαι. Πόσοι φίλοι που έφυγαν χωρίς ν’ αφήσουν διεύθυνση,
πόσα λόγια χωρίς ανταπόκριση
κι η μουσική σκέφτομαι είναι η θλίψη εκείνων που δεν πρόφτασαν
ν’ αγαπήσουν.
Grasset-novembre
F. G. Lorca - Νοέμβρης
κατάντικρυ στη μοναξιά/ με δάκρυα ξεπλυμένη.
Ντιγκ ντογκ ντιγκ ντογκ
Τα πράσινα κυπαρίσσια/ φύλαγαν την ψυχή τους
ζαρωμένη απ’ τον άνεμο/ και οι λέξεις ίδιες κλαδευτήρια
θέριζαν την ψυχή των λουκλουδιών.
Ντιγκ ντογκ ντιγκ ντογκ
Ο ουρανός μαραίνονταν.
Ω βραδινό, σκλάβε των νεφελών,
σφίγγα τυφλή!/ Οβελίσκοι και καμινάδες
φτιάχνανε πομπές από σαπουνόφουσκες.
Ντιγκ ντογκ ντιγκ ντογκ
Οι ρυθμοί καμπυλώναν,/ και καμπύλωνε ο αγέρας.
Πολεμιστές από καταχνιά
φτιάχνανε με τα δέντρα/ καταπέλτες.
Ντριγκ ντογκ ντιγκ ντογκ
Ω βραδινό,/ βραδινό του παλιού φιλιού μου,
μακρινή του ίσκιου μου τυραννική ιδέα,
δίχως καμιά χρυσή αχτίδα!
Κασκαμπέλι απατηλό.
Βραδινό σωριασμένο/ σε πυρές σιωπής.
Ντιγκ ντογκ ντιγκ ντογκ.
( Φ. Γκ. Λόρκα, Ποιητικά άπαντα, τ. α’, Εκάτη)
"November's Harmony" by Theodore Clement SteeleΟκτάβιο Παζ - Μετ’ επιστροφής
Λασπωμένος Νοέμβρης,
πέτρες λερές και οστά που μαυρίσαν
απροσδιόριστα χτίρια.
Από καμάρες πέρασα και γέφυρες διαβήκα,
ήμουν γεμάτος ζωή και αυτήν εζητούσα.
Στη σάλα της σελήνης
αιμορραγεί το φως. Άνθρωποι ψάρια
ανταλλάσσουν ψυχρούς στοχασμούς.
Ήμουν ζωή γεμάτος και αντίκρισα
φαντάσματα πολλά,
όλα με σάρκες και οστά κι άπληστα όλα.
Πύργος τοπάζι και αίμα,
μαύρες πλεξούδες και στήθη κεχριμπάρι,
η υπόγεια δέσποινα.
Τίγρη, δαμάλα, χταπόδι, φλογισμένος κισσός:
μου έκαψε τα κόκαλα μου ρούφηξε το αίμα.
Κρεβάτι, πλανήτης πεθαμένος
οφθαλμαπάτη η νύχτα και το σώμα,
κι η δέσποινα, μία στήλη από αλάτι.
Να φας το λείψανό μου, ήλιε του οροπεδίου:
ήμουνα ζωντανός και πήγαινα το θάνατο γυρεύοντας.”
(Οκτάβιο Παζ.\, Η πέτρα του ήλιου κι άλλα ποιήματα, Ίκαρος)
"November Freshet" by John Ottis Adams
Στην παλιά μας γωνιά, που αγαπούσαμε,
έν’απόγευμα κρύο του Νοέμβρη,
καθισμένοι, απ’τα τζάμια θωρούσαμε
τ’ωχρό φως και τα κίτρινα φύλλα.
Μα προπάντων το βλέμμα σου εκάρφωνες
στα μαλλιά μου, που αρχίσαν ν’ασπρίζουν,
κ’εγώ πρώτη φορά τώρα εξάνοιγα
του μετώπου σου κάποιες ρυτίδες.
Την κρυφή μου τη σκέψη δε ζήτησες
να σου εκφράσω∙ ουτ εγώ την αιτία
της πικρίας σου να μάθω δε ρώτησα,
που είχε ξάφνου χυθεί στη μορφή σου.
Ώς που τέλος το σκότος μας έζωσε
του βραδυού και δε βλέπαμε πλέον
ο ένας του άλλου τα δάκρυα, οπού εχύναμε
για τη νιότη μας που είχε πεθάνει.
"November Afternoon Stapleton Park" by John Atkinson Grimshaw
Στίχοι: Ηλίας Κατσούλης
Μουσική: Παντελής Θαλασσινός
Νοέμβρης μήνας ταξιδεύει μ'ένα τρένο Αθήνα-Λάρισα ωραία Θεσσαλία Στην Κατερίνη ακούει τραγούδι αγαπημένο με μια πληγή από παλιά μελαγχολία Στη Σαλονίκη φθάνει απόγευμα στις έξι μ'ένα καιρό που όλο σκέφτεται να βρέξει Στη Σαλονίκη φθάνει απόγευμα στις έξι μ'ένα καιρό που όλο σκέφτεται να βρέξει Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας με καράβι ταξιδεύει Χανιά-Ηράκλειο και κόλπο Μιραμπέλου του Μεθυστή τα πανηγύρια μνημονεύει Αγίου Μηνά και Μιχαήλ του Αρχαγγέλου Το Ρεθυμνιώτικο σκοπό παίζει στη λύρα και λέει του έρωτα τα πάθη και τη μοίρα, το Ρεθυμνιώτικο σκοπό παίζει στη λύρα και λέει του έρωτα τα πάθη και τη μοίρα, Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας με το ΚΤΕΛ στην Πάτρα πάει μέρα γιορτής νιώθει το κρύο ν' αντριεύει αφού ευχήθηκε στην πόλη που αγαπάει τριάντα μέρες στη βαλίτσα του μαζεύει Η μοναξιά του σαν ανήμερο θηρίο και φεύγει μ'ένα κουρασμένο λεωφορείο, Η μοναξιά του σαν ανήμερο θηρίο και φεύγει μ'ένα κουρασμένο λεωφορείο, Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας..
Στίχοι - Μουσική: Ορφέας Περίδης 17 του Νοεμβρίου Γρηγορίου Νεοκαισαρείας του θαυματουργού Οσίου Λαζάρου του ζωγράφου και Χαζάρου Ζαχαρίου του σκυτοτόμου Γενναδίου και Μαξίμου πατριαρχών Νίκωνος μαθητού Σεργίου του Ρώσου και του πολυτεχνείου της γενιάς μου
Μουσική: Ζακ Ιακωβίδης
ΜΟΥΣΙΚΗ
Μουσική: Παντελής Θαλασσινός
Νοέμβρης μήνας ταξιδεύει μ'ένα τρένο Αθήνα-Λάρισα ωραία Θεσσαλία Στην Κατερίνη ακούει τραγούδι αγαπημένο με μια πληγή από παλιά μελαγχολία Στη Σαλονίκη φθάνει απόγευμα στις έξι μ'ένα καιρό που όλο σκέφτεται να βρέξει Στη Σαλονίκη φθάνει απόγευμα στις έξι μ'ένα καιρό που όλο σκέφτεται να βρέξει Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας με καράβι ταξιδεύει Χανιά-Ηράκλειο και κόλπο Μιραμπέλου του Μεθυστή τα πανηγύρια μνημονεύει Αγίου Μηνά και Μιχαήλ του Αρχαγγέλου Το Ρεθυμνιώτικο σκοπό παίζει στη λύρα και λέει του έρωτα τα πάθη και τη μοίρα, το Ρεθυμνιώτικο σκοπό παίζει στη λύρα και λέει του έρωτα τα πάθη και τη μοίρα, Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας με το ΚΤΕΛ στην Πάτρα πάει μέρα γιορτής νιώθει το κρύο ν' αντριεύει αφού ευχήθηκε στην πόλη που αγαπάει τριάντα μέρες στη βαλίτσα του μαζεύει Η μοναξιά του σαν ανήμερο θηρίο και φεύγει μ'ένα κουρασμένο λεωφορείο, Η μοναξιά του σαν ανήμερο θηρίο και φεύγει μ'ένα κουρασμένο λεωφορείο, Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας... Νοέμβρης μήνας..
Στίχοι - Μουσική: Ορφέας Περίδης 17 του Νοεμβρίου Γρηγορίου Νεοκαισαρείας του θαυματουργού Οσίου Λαζάρου του ζωγράφου και Χαζάρου Ζαχαρίου του σκυτοτόμου Γενναδίου και Μαξίμου πατριαρχών Νίκωνος μαθητού Σεργίου του Ρώσου και του πολυτεχνείου της γενιάς μου
Μουσική: Ζακ Ιακωβίδης
Στίχοι: Ηλίας Λυμπερόπουλος
Στο μάκρος του δρόμου
Στο μάκρος του δρόμου
τα φύλλα πεθαίνουν
Κι απάνω στα φύλλα
τα δάκρυα σωπαίνουν
Νοέμβριος ήταν και τότε
Ποιος χρόνος αλήθεια και πότε
Εσύ το λησμόνησες πια
μα εγώ καθώς πέφτουν τα φύλα ξανά
με βαθειά ανατριχίλα
θυμάμαι χαμένα φιλιά
Νοέμβριος ήταν και τότε
ποιος χρόνος αλήθεια και πότε
Εσύ το λησμόνησες πια
χαμένα φιλιά και κίτρινα φύλλα
παντού ερημιά
Τα φύλλα πεθαίνουν
στου δρόμου τα μάκρη
Τα δάκρυα σωπαίνουν
στων φύλων την άκρη
Νοέμβριος ήταν αλήθεια
που μου 'φερες τα παραμύθια του κόσμου
με μια σου ματιά
Νοέμβριος ήταν και τότε
ποιος χρόνος αλήθεια και πότε
. Εσύ το λησμόνησες
πια χαμένα φιλιά
και κίτρινα φύλα
παντού ερημιά.
“Morning in November” by Sir George Clausen
Μουσική: Απόλλων Κουσκουμβεκάκης Στίχοι: Αναστασία Μητσοπούλου Μπλε μολυβί, σύννεφο γκρι άνεμος φέρνει κρυφή προσμονή νύχτα ψυχρή πέφτει θαμπή ριγάει το πάτωμα στην επαφή Γόβα ψηλή, γάμπα χυτή μεσ' το μετάξι θεά σκωπτική μάτια κλειστά, μπλε μολυβί ειν' ο Νοέμβρης πληγή ανοιχτή Φως αμυδρό των αστεριών θέα στη θάλασσα των ποιητών πιάνο με ουρά, κρίνοι λευκοί του φθινοπώρου το βαλς ενοχή Αρχίζει ο χορός, την οδηγεί στο βλέμμα χάνεται, λιώνει και ζει μάτια κλειστά, μπλε μολυβί ειν' ο Νοέμβρης πληγή ανοιχτή
ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΣΚΟ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΚΟΥΜΠΗ " ΔΩΔΕΚΑ ΜΗΝΕΣ " (1972).
ΟΙ ΣΤΙΧΟΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟΥ ΛΕΥΤΕΡΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ.
Στου Νοεμβρίου τα καφενεία
τάβλι, κολτσίνα, πρέφα, πικέτο
και πότε- πότε Αβησσυνία
τα ίδια πέρσι, τα ίδια φέτο
Του Νεομβρίου τις Κυριακάδες
πάμε στην ΑΕΚ με τον Σπυρέτο
κι ύστερα γκρίνια, βρισιές, καυγάδες
τα ίδια πέρσι, τα ίδια φέτο
Πότε κηδεία και πότε γάμος
βάζουμε σκούρα, κλαίμε, γελάμε
τα βάσανά μας δυο χούφτες άμμος
κι έτσι περνάμε κι έτσι γερνάμε
Στίχοι: Νίκος Πανδής
Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης
Νοέμβρη μήνα δεκατρείς ήτανε που σε ξαναπήρα
για το ταξίδι της ζωής στων αστεριών το δρόμο γύρα.
Σε πήρα δρόμο στα παλιά, γνώριμα μέρη, ξεχασμένα,
παίζανε Σεραφείμ μικρά και τραγουδάγανε για σένα.
Νοέμβρη μήνα δεκατρείς ήτανε που σε ξαναπήρα
για το ταξίδι της ζωής στων αστεριών το δρόμο γύρα.
Ρ.
Κι ως κοίταζα τα μάτια μου μες στα δικά σου μάτια,
μεθούσα και χανόμουνα σ’ άγνωρα μονοπάτια,
μεθούσα και χανόμουνα σ’ άγνωρα μονοπάτια,
ως κοίταζα τα μάτια μου μες στα δικά σου μάτια.
Νοέμβρη μήνα δεκατρείς άναψε πάλι καλοκαίρι
μέσα στου κόσμου τη βοή, ποιος άλλος άραγε το ξέρει.
Μέρα δε θα ’χει τελειωμό τούτο το όνειρο για σένα
δίνουν και δένουν το χαμό τα μάτια σου τα ηλιοβρεγμένα.
Νοέμβρη μήνα δεκατρείς άναψε πάλι καλοκαίρι
μέσα στου κόσμου τη βοή, ποιος άλλος άραγε το ξέρει.
Μουσική: Σπύρος Σαμοΐλης
Νοέμβρη μήνα δεκατρείς ήτανε που σε ξαναπήρα
για το ταξίδι της ζωής στων αστεριών το δρόμο γύρα.
Σε πήρα δρόμο στα παλιά, γνώριμα μέρη, ξεχασμένα,
παίζανε Σεραφείμ μικρά και τραγουδάγανε για σένα.
Νοέμβρη μήνα δεκατρείς ήτανε που σε ξαναπήρα
για το ταξίδι της ζωής στων αστεριών το δρόμο γύρα.
Ρ.
Κι ως κοίταζα τα μάτια μου μες στα δικά σου μάτια,
μεθούσα και χανόμουνα σ’ άγνωρα μονοπάτια,
μεθούσα και χανόμουνα σ’ άγνωρα μονοπάτια,
ως κοίταζα τα μάτια μου μες στα δικά σου μάτια.
Νοέμβρη μήνα δεκατρείς άναψε πάλι καλοκαίρι
μέσα στου κόσμου τη βοή, ποιος άλλος άραγε το ξέρει.
Μέρα δε θα ’χει τελειωμό τούτο το όνειρο για σένα
δίνουν και δένουν το χαμό τα μάτια σου τα ηλιοβρεγμένα.
Νοέμβρη μήνα δεκατρείς άναψε πάλι καλοκαίρι
μέσα στου κόσμου τη βοή, ποιος άλλος άραγε το ξέρει.
Μουσική: Απόλλων Κουσκουμβεκάκης Στίχοι: Αναστασία Μητσοπούλου Μπλε μολυβί, σύννεφο γκρι άνεμος φέρνει κρυφή προσμονή νύχτα ψυχρή πέφτει θαμπή ριγάει το πάτωμα στην επαφή Γόβα ψηλή, γάμπα χυτή μεσ' το μετάξι θεά σκωπτική μάτια κλειστά, μπλε μολυβί ειν' ο Νοέμβρης πληγή ανοιχτή Φως αμυδρό των αστεριών θέα στη θάλασσα των ποιητών πιάνο με ουρά, κρίνοι λευκοί του φθινοπώρου το βαλς ενοχή Αρχίζει ο χορός, την οδηγεί στο βλέμμα χάνεται, λιώνει και ζει μάτια κλειστά, μπλε μολυβί ειν' ο Νοέμβρης πληγή ανοιχτή
 |
Arazzi Trivulzio - Novembre
|
Οι ταπετσαρίες Trivulzio είναι ένα σύνολο από δώδεκα ταπισερί που απεικονίζουν τον κύκλο των μηνών . Σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο Αρχαίας τέχνης του Castello Sforzesco στο Μιλάνο .
Ολες οι ταπετσαρίες έχουν ένα σταθερό μοτίβο: μέσα σε ένα πλαίσιο της υπάρχουν οικόσημα (το Trivulzio και άλλες συναφείς οικογένειες, όπως Colleoni , το d'Avalos καιGonzaga ) Στο κέντρο της είναι η αλληγορική προσωποποίηση του μήνα, που περιβάλλεται από μικρότερα στοιχεία όπως διάφορες γεωργικές ασχολίες που αφορούν τον μήνα αυτό . Πάνω δεξιά είναι το ζώδιο που αντιστοιχείσ τον μήνα , ενώ προς τα αριστερά είναι ο ήλιος στις διάφορες αστρικές θέσεις, ανάλογα με την εποχή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου